۷. حسرت و اندوه جهنمیان
تاکنون از عذاب‌های ظاهری در جهنم سخن می‌گفتیم، امّا از نگاه قرآن کریم، سخت تر از این عذابها، شکنجه های روحی است. مهم ترین فشار روحی دوزخیان همان حسرت و آهی است که به دلیل از بین رفتن فرصت‌ها بر جان و دل اهل جهنم می‌نشیند. امام صادق عليه‌السلام در حدیثی فرمودند:
خداوند متعال برای هر انسانی منزلی در بهشت و منزلی در جهنم خلق نموده است. در قیامت به اهل بهشت منازلشان در جهنم را نشان می‌دهند و به آنان گفته می‌شود این جایگاهی است که اگر خدا را عصیان می‌کردید اکنون در آن بسر می‌بردید. در آن روز اگر قرار بود کسی بمیرد اهل بهشت از خوشحالی می‌مردند. به جهنمیان نیز جایگاه و منازلشان در بهشت نشان داده می‌شود و به آنان گفته می‌شود:
ای اهل آتش سرهای خود را بلند کنید و به منازل خود در بهشت نگاه کنید. آنها سرهای خود را بلند کرده و می‌نگرند، آنگاه به آنان گفته می‌شود این منازل شماست در صورتی که خدا را اطاعت می‌کردید، اکنون در آن داخل می‌شدید. در آن روز اگر کسی قرار بود از ناراحتی بمیرد، اهل آتش از ناراحتی می‌مردند. (۱)
بنابراین از طرفی از دست دادن نعمت‌های بهشت، حسرت جانکاه برای اهل دوزخ به همراه دارد و از سوی دیگر، مواجهه با عذاب دردناک جهنم و اینکه دیگر مرگی در کار نخواهد بود، غم و اندوه آنان را مضاعف می‌نماید. قرآن به خاطر شدت حسرت در قیامت از این روز به «یوم الحسرة» یاد می‌کند و به رسولش امر می‌نماید مردم را از چنین روزی بترساند:
﴿وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْـحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فى غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُون﴾. (۲)
آنان را از روز حسرت [روز رستاخیز كه براى همه مایه تأسف است] بترسان، در آن هنگام كه همه چیز پایان مى‌یابد! و آنها در غفلتند و ایمان نمى‌آورند.
در این روز ظالم دست خود به دندان می‌گزد و آرزو می‌کند ای کاش راهی را که خدا برای هدایت او فرستاده بود، در پیش می‌گرفت و آنانی را که او را به چنین سرنوشتی دچار
___________________
(۱) صدوق، ثواب الاعمال، ص ۲۵۹؛ بحارالانوار، ج ۸، ص ۱۲۶.
(۲) مریم / ۳۹.
