درس پانزدهم
عدل الهی و تفاوت‌ها
در گذشته، دربارۀ شرور طبیعی که در آسمان و زمین پدید می‌آید، سخن گفته شد، امّا بسیاری در مقام شبهه‌افکنی به تفاوت‌ها و تبعیض‌هایی که در حیات انسانی رخ می‌دهد و به ویژه اموری که از آغاز خلقت با انسانها همراه است توسّل می‌جویند. اینک این تفاوت‌ها و نسبت آنها با عدالت الهی را مورد بحث قرار می‌دهیم.
در خصوص تفاوت‌ها و تبعیض‌ها، این پرسش مطرح است که چرا موجودات به گونه های متفاوت آفریده شده‌اند و چرا برخی انسانها، از کمالات بیشتری بهره برده‌اند و برخی کمتر؟ آیا تفاوت بین انسانها در اصل خلقت و در شرایط محیطی و زندگی خانوادگی، خود یک کار ظالمانه و غیر حکیمانه نیست؟
۱. نسبت عدالت با شباهت
پیش از هر چیز باید گفت که نه تساوی و شباهت بین مردم، نشانه عدالت است و نه تفاوت میان افراد لزوماً به ظلم و ستمکاری می‌انجامد. آری، اگر مشابهت بین موجودات را عدالت بدانیم، دچار این مشکل خواهیم شد که هرگونه تفاوتی را برخاسته از بی‌عدالتی می‌دانیم. اساساً تفاوت‌های موجود بین مخلوقات این عالم نه تنها منشأ شرّ و بدی نیست، بلکه از جمله نشانه‌های اتقان صنع و حسن تدبیر آفریدگار جهان است. راز هماهنگی و پیوستگی دقیق و نظم شگفت‌انگیز این جهان در همین تفاوت‌هاست. این تفاوت‌ها شرایط زندگی هر کدام از موجودات و در نتیجه نیازهای جسمی‌و روحی آنها را با یکدیگر مختلف ساخته است و همین اختلاف‌ها سبب می‌شود که هر موجود،یک نقش ویژه در هستی بر عهده گیرد.
به عنوان مثال می‌توان به تفاوت جسمی و روحی میان زن و مرد اشاره کرد. هر چند مرد و زن از نظر جسمی با هم تفاوت‌های بارزی دارند، امّا این تفاوت به گونه‌ای است که در شکل‌گیری خانواده مکمّل یکدیگرند. مرد به گونه‌ای آفریده شده است که بتواند
