عضوی به جای خویش نیکوست؟ آیا چشم بدون اطلاع و احاطه بر قوانین علم مناظر و مرایا آفریده شده است؟ ... آیا از آثار و آیات طبیعت برنمی‌آید که موجودی غیر جسمانی، حی و حکیم وجود دارد؟ (۱)
۳. برهان نظم در آیات و روایات
چنان كه پیشتر اشاره شد، در متون دینی اثبات صانع غالباً از طریق توجّه دادن به پدیده‌های جهان و نظم و تدبیری که در آفرینش آنها به کار رفته، صورت گرفته است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
﴿سَنُریهِمْ آیاتِنا فِى الْآفاقِ وَ فی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیّنَ لَـهُمْ أَنَّهُ الْـحَق﴾. (۲)
نشانه‌های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می‌دهیم تا آشكار گردد كه او حق است.
انسان خردمند، آن گاه که به موجودات پیرامون خود از آسمان و زمین و آنچه در آنهاست، می‌نگرد، آثار نظم و تدبیر را که نشانه مصنوعیت مخلوقات است به خوبی مشاهده می‌کند و به وجود خالقی آگاه، توانا و حکیم اقرار می‌نماید.
امام رضا عليه‌السلام ضمن خطبه مفصّلی که در حضور مأمون برای جمعی ایراد فرمودند، چنین بیان می‌دارند:
«بِصُنعِ الله یُسْتَدَلُّ عَلَیه». (۳)
از طریق مصنوعات خداوند، بر وجود او دلیل آورده می‌شود.
این برهان در فرهنگ اسلامی یك دلیل عام برای همه انسان‌ها می‌باشد و حتی در برابر منكران نیز به كار رفته است. به شهادت قرآن کریم، پیامبران الهی برای آشنا سازی مردمان به خدای حقیقی و دور داشتن آنها از معبود های دروغین، همواره نشانه های اورا در آفرینش
___________________
(۱) دیلمی، طبیعت و حکمت، پژوهشی در برهان نظم، ص۳۰.
(۲) فصلت / ۵۳.
(۳) توحید صدوق، ص۳۵.
