می‌کنند و بدو پناه می‌آورند» . (۱)
مردی به امام صادق عليه‌السلام عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! مرا به سوی خدا راهنمایی کن، که مجادله‌های زیاد مرا سرگردان کرده است! امام فرمود: ای بنده‌ی خدا، آیا سوار کشتی شده‌ای؟ گفت: بله! فرمود: آیا اتّفاق افتاده که کشتی شکسته شود، جایی که کشتی دیگری نباشد تا تو را نجات دهد، و شنا کردن به تو سودی نرساند؟ گفت: بله! فرمود: آیا در آن حال قلباً دریافته‌ای که چیزی هست که می‌تواند تو را از مهلکه نجات دهد؟ گفت: بله. فرمود: آن چیز، همان خداوند است، خدایی که در جایی که نجات‌دهنده‌ای نیست، برای نجات بخشی توانا است و زمانی که هیچ فریادرسی نیست، فریادرس است. (۲)
۳. توجّه به آیات و نشانه‌ها
از جمله عوامل یادآوری معرفت فطری توجّه به آیات و نشانه‌های خداوند است. این توجّه زمینه را برای شکوفایی و بیداری معرفت فطری فراهم می‌نماید. امام باقر عليه‌السلام در اشاره به حقیقت ربوبی فرمود:
«مَوْصُوفٌ بِالْآیاتِ مَعْرُوفٌ بِالْعَلَامَات». (۳)
[خداوند] با نشانه‌ها موصوف و با علامت‌ها شناخته‌شده است.
چنان که گفته شد، معرفت فطری غالباً پنهان و پوشیده می‌ماند و غبار غفلت بر دل‌های انسان‌ها سایه می‌اندازد. در این حالت، آدمی نیازمند تذکّر و یادآوری است تا او را به معرفت درونی خویش بازگرداند و خدای خود را به روشنی بازیابد. خداوند در آفریده‌های خود خصوصیاتی را قرار داده است که وقتی انسان به آن‌ها نگریسته و در چگونگی آفرینش
___________________
(۱) «هُوَ الَّذِي يَتَأَلَّهُ إِلَيْهِ عِنْدَ الْحَوَائِجِ وَ الشَّدَائِدِ كُلُّ مَخْلُوقٍ عِنْدَ انْقِطَاعِ الرَّجَاءِ مِنْ كُلِّ مَنْ هودُونَهُ وَ تُقْطَعُ الْأَسْبَابُ مِنْ جَمِيعِ مَنْ سِوَاهُ » (توحید صدوق، ص۲۳۱؛ معانی الاخبار، ص۴؛ تفسیر الامام العسکری عليه‌السلام ، ص۲۱).
(۲) توحید صدوق، ص۲۳۱؛ تفسیر الامام العسکری عليه‌السلام ، ص۲۲؛ دیلمی، ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۶۸.
(۳) کافی، ج۱، ص۹۷؛ توحید صدوق، ص۱۰۸.
