کمالات مادى و عادی نیست. حال اگر حیات آدمی منحصر به همین زندگی دنیوى باشد، با حکمت الهى سازگار نخواهد بود، مخصوصاً با توجه به اینکه حیات دنیوى، توأم با رنجها، سختیها و ناگواریهاى فراوان است و غالباً دستیابی به یک لذّت بدون تحمّل رنج و زحمت فراوان، فراهم نمى‌شود.
راستى، اگر زندگى انسان جز این نمى‌بود که پیوسته زحمت بکشد و با مشکلات طبیعى و اجتماعى، دست و پنجه نرم کند تا لحظاتى را با شادى و لذّت بگذراند و آنگاه از فرط خستگى به خواب رود تا مجدداً تلاش کند و لقمه نانى بدست آورد و لحظه‌اى از خوردن آن، لذّت ببرد، آیا چنین تسلسل زیان‌بار و ملال‌آورى را عقل مى‌پسندید و به گزینش آن، فتوی مى‌داد؟!
حاصل آن که با ضمیمه کردن این دو مقدّمه یعنى حکمت الهى، و امکان زندگى برتر و والاتر براى انسان به این نتیجه مى‌رسیم که مى‌باید زندگى دیگرى براى انسان، وراى این زندگى محدود دنیوى، وجود داشته باشد تا مخالف حکمت الهى نباشد. (۱)
قرآن کریم بر این اصل تأکید می‌کند که اگر معاد و بازگشت به سوی خدا در میان نباشد، خلقت انسان و جهان بیهوده خواهد بود:
﴿أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُون﴾؛ (۲)
آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده‌ایم، و بسوى ما باز نمى‌گردید؟
﴿وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَة﴾. (۳)
ما آسمانها و زمین و آنچه را میان آن دو است، جز بحق نیافریدیم؛ و ساعت موعود [قیامت] قطعاً فرا خواهد رسید (و جزاى هر کس به او مى‌رسد).
۲ .۱.برهان عدل الهی
تقریر برهان این است که در این جهان، انسانها در انتخاب و انجام کارهاى خوب و بد،
___________________
(۱) آموزش عقائد، ص ۳۶۴.
(۲) مؤمنون / ۱۱۵.
(۳) حجر/ ۸۵.
