فرمودند: بله. از تعداد ملاقات‌ها پرسیدم، فرمودند: در هر جمعه و هر ماه و هرسال بسته به مقام و منزلت او دارد. گفتم به چه صورتی می‌آید؟ فرمودند: به صورت پرنده لطیفی بر دیوارهایشان می‌نشیند و بر آنان آگاهی پیدا‌ می‌کند. اگر آنان را در خیر و خوبی دید، شاد می‌شود و اگر آنان را گرفتار شر و بدی مشاهده کرد، ناراحت و غمگین می‌گردد». (۱)

در این دیدارها مؤمن با خانواده‌اش دیدار می‌کند و آنچه را دوست می‌دارد، می‌بیند و آنچه را کراهت دارد، مخفی می‌شود. و کافر نیز با اهلش دیدار می‌کند، ولی آنچه را ناخوشایند اوست، می‌بیند و آنچه دوست می‌دارد، از او پوشیده می‌گردد. (۲)

از روایات دیگر استفاده می‌شود که اهل برزخ از آزادی کامل برخوردار نیستند تا از همه آنچه در دنیا می‌گذرد اطلاع یابند و آگاهیهای آنان در محدوده‌ای است که خداوند متعال به آنها اجازه داده است. به همین جهت وقتی روح جدیدی به آنها می‌پیوندد، گرداگرد او جمع شده و از او درباره زنده بودن یا مردن دوستانشان سؤال می‌کنند:

«پس هنگامی که بر ارواح، روح جدیدی برسد، کسی می‌گوید رهایش کنید که قطعاً او از خطر بزرگی جسته است. سپس از حال برخی افراد می‌پرسند، پس اگر به آنان بگوید وقتی از او جدا شدم، زنده بود به او امیدوار می‌شوند و اگر به آنان بگوید كه او مرده است، می‌گویند به درکات سقوط کرده است». (۳)

۵. بازگشت از برزخ به دنیا

گفته شد كه با فرا رسیدن مرگ تقاضای بازگشت کفار به دنیا از سوی خداوند پذیرفته نمی‌شود و ماندن آنها را در برزخ تا قیامت گوشزد می‌کند:

___________________

(۱) کافی، ج۳، ص۲۳۰؛ حرعاملی، الفصول المهمة، ج۱، ص ۳۲۷، باب ۷۰ أنّ ارواح المؤمنین و الکفار تزور اهلیهم بعد الموت.

(۲) کافی، ج ۳، ص۲۳۰؛ بحارالانوار، ج۶، ص۲۵۶.

(۳) کافی، ج ۳، ص ۲۴۴.