﴿وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرينٌ * وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُون * حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنى وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْـمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرينُ﴾. (۱)
و هر كس از یاد خدا روى‌گردان شود شیطان را به سراغ او میفرستیم پس همواره قرین اوست، و آنها [شیاطین] این گروه را از راه خدا بازمى‌دارند، در حالى كه گمان مى‌كنند هدایت‌یافتگان حقیقى آنها هستند، تا زمانى كه (یکی از آن بدکاران در قیامت) نزد ما حاضر شود مى‌گوید: اى كاش میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشینى بودى.
در نزاع و درگیری بین جهنمیان و شیطان، که او را مقصر گمراهی و جهنمی شدنشان می‌دانند، شیطان در مقام تبرئه خود بر می‌آید و می‌گوید همانگونه که خدا شما را دعوت نمود من نیز تنها شما را خواندم و این شما بودید که دعوت مرا اجابت کردید و به این عاقبت دچار شدید، بنابراین به جای ملامت من خودتان را سرزنش کنید:
﴿وَ قالَ الشَّيْطانُ لَـمَّا قُضِىَ الْأَمْرُ إِنَّ اللهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْـحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لى فَلا تَلُومُونى وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِىَّ إِنِّى كَفَرْتُ بِما أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِـمينَ لَـهُمْ عَذابٌ أَليم﴾. (۲)
و شیطان، هنگامى كه كار تمام مى‌شود، مى‌گوید: «خداوند به شما وعده حق داد؛ و من به شما وعده (باطل) دادم، و تخلّف كردم! من بر شما تسلّطى نداشتم، جز اینكه دعوتتان كردم و شما دعوت مرا پذیرفتید! بنا بر این، مرا سرزنش نكنید؛ خود را سرزنش كنید! نه من فریادرس شما هستم، و نه شما فریادرس من! من نسبت به شرک شما درباره خود، كه از قبل داشتید، (و اطاعت مرا همردیف اطاعت خدا قرار دادید) بیزار و كافرم!» مسلّماً ستمكاران عذاب دردناكى دارند!
___________________
(۱) زخرف / ۳۶ - ۳۸.
(۲) ابراهیم / ۲۲.
