است؛ وقتی انسان خدای خویش را در همه جا حاضر و ناظر دانست و حضور او را درکنار خویش احساس کرد، بی‌شک از ارتکاب به هر گناهی خودداری کرده و می‌کوشد تا در همه لحظات، رفتاری مورد پسند مولایش داشته باشد.
۲ .۲. علم بدون تغییر
علم خداوند متعال پیش از خلقت و پس از آن تغییری نمی‌کند. بنابراین علم الهی مانند مخلوقات نیست که با پیدایش معلوم، تفاوت و تغییری‌کند و در آن تبدلی پدید آید. امام صادق عليه‌السلام از امیرالمؤمنین عليه‌السلام چنین نقل کرده‌اند که فرمودند:
«كُلُّ عَالِمٍ فَمِنْ بَعْدِ جَهْلٍ تَعَلَّمَ وَ اللهُ لَمْ یَجْهَلْ وَلَمْ یَتَعَلَّمْ، أحَاطَ بِالْأَشْیاءِ عِلْماً قَبْلَ كَوْنِهَا فَلَمْ یَزْدَدَ بِكَوْنِهَا عِلْماً عِلْمُهُ بِهَا قَبْلَ أنْ یَكَوِّنَهَا كَعِلْمِهِ بَعْدَ تَكْوِینِهَا». (۱)
هر عالمی بعد از جهل عالم می‌شود ولی خداوند هرگز جاهل نبوده و نه علمی آموخته است، علم او بر همه چیز پیش از وجود آن‌ها احاطه دارد، لذا با پیدایش اشیا به علم او افزوده نمی‌شود. علم او به آن‌ها قبل از آن که آن‌ها را بیافریند، مانند علم او به آن‌ها پس از آفرینش آن‌هاست.
کسی که معتقد است علم خداوند تغییر نمی کند، باور دارد که او هیچ چیزی را فراموش‌نمی‌کند و از دانش او ذره ای کاسته نمی‌گردد. این باور بر حیات آدمی اثری عمیق برجای می‌گذارد و نه تنها هیچ کاری را با سهل انگاری و غفلت نمی‌گذراند، بلکه می داند که پروردگارش هرگز او را فراموش نمی‌کند و هیج کار نیکویش از نظر او دور نمی‌ماند.
___________________
(۱) کافی، ج۱، ص۱۳۵؛ توحید صدوق، ص۴۳؛ ثقفی، الغارات، ج۱، ص۱۰۰.
