۲. تناسب کیفر جرم با عظمت کسی که مورد نافرمانی قرار گرفته است: کیفر یک جرم گاه با میزان جرم مناسبت دارد و گاه علاوه بر جرم به عظمت و بزرگی کسی که مورد نافرمانی قرار گرفته است بستگی پیدا می‌کند. به عنوان مثال، از نظر قوانین قضایی، کیفر کسی که بدون هیچ دلیل محکمه پسندی، سیلی به صورت یک فرد عادی می‌زند با کیفر کسی که همان سیلی را به صورت یک مجری قانون می‌زند، تفاوت دارد. هر چه درجه و مقام آن مجری قانون بالاتر باشد، کیفر آن سیلی نیز بیشتر و شدیدتر خواهد بود. به عبارت دیگر، گاه علاوه بر شخصیت حقیقی، شخصیت حقوقی افراد هم دارای آثار کیفری است.
بر کسی پوشیده نیست که خداوند متعال در عظمت و بزرگی وصف‌ناپذیر است. با توجّه به این حقیقت، کسی که نافرمانی خداوند می‌کند، فرمان کسی را زیر پا نهاده است که نمی‌توان برای عظمت مقام او حدّی معین کرد. کیفر چنین شخصی نیز، بدون شکّ متناسب با عظمت و مقام خداوند متعال است. چنین کیفری اگر در شدّت و مدّت لایتناهی باشد با نامتناهی بودن مقام و عظمت خداوند تناسب دارد و خلاف عدل الهی نیست. از این رو اگر خداوند به خاطر گناهی بزرگ که از روی جسارت و بی-حرمتی به مقام ربوبی صورت گرفته است، بخواهد بنده‌ای از بندگانش را به عذاب ابدی گرفتار سازد، به او ستمی روا نکرده است. امام سجّاد عليه‌السلام در این باره خطاب به پروردگار متعال عرض می‌کند:
«فَأَمَّا الْعَاصِی أَمْرَكَ وَ الْـمُوَاقِعُ نَهْیَكَ... لَقَدْ كَانَ یَسْتَحِقُّ فِی أَوَّلِ مَا هَمَّ بِعِصْیانِكَ كُلَّ مَا أَعْدَدْتَ لِـجَمِیعِ خَلْقِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ». (۱)
امّا آن که از امر تو سر می‌پیچد و مرتکب محرمات می‌شود ... با نخستین قصد معصیت، مستحقّ همه عقوبت‌هایی که برای همه خلایق مهیا کردی، می‌شود.
در جای دیگر امام عليه‌السلام چنین عرضه می‌دارد:
ای خدا و آقا و مولای ما! اگر به اندازه‌ای گریه کنیم که پلک‌های ما بریزد و آن قدر فریاد بزنیم که صداهایمان بریده شود و آن اندازه بایستیم که پاهایمان خشک گردد
___________________
(۱) صحيفه سجاديه، دعای ۲۹.
