مى‌كنند. و وعده حقّ [قیامت] نزدیک مى‌شود؛ در آن هنگام چشمهاى كافران از وحشت از حركت بازمى‌ماند؛ (مى‌گویند:) اى واى بر ما كه از این (جریان) در غفلت بودیم؛ بلكه ما ستمكار بودیم.
این نشانه‌ها در روایات به صورت گسترده و با جزئیات بیان شده است و می‌توان آنها را به دو دسته كلی تقسیم نمود: علائمی که در زمین و آسمان به وقوع می‌پیوندد و خروج افراد خاصی را اعلام می‌نماید و علائمی که در صفات و رفتار مردم ظاهر می‌گردد.
طلوع خورشید از مغرب، خسف یا فرو رفتن زمین در مشرق و مغرب و در جزیرة العرب، آتشی که در یمن از قعر زمین زبانه می‌کشد و همگان را به سوی محشر می‌برد، دَجّال، دابَّة الارض، دُخان، خروج یأجُوج و مأجُوج، جملگی از علائم دسته اول است. (۱)
دجّال مرد یا مردان فریبكارى هستند كه در آخر زمان براى منحرف ساختن مردم از اصل توحید و حق و عدالت به فعالیت مى‌پردازند، و مهدى عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشريف با قدرت عظیمش آنها را درهم مى‌كوبد. (۲)
دابّة الأرض (۳) (جنبنده زمین) نیز یک انسان فوق العاده، جنبنده و فعال است كه یكى از كارهاى اصلی‌اش جدا ساختن صفوف مسلمین از منافقین و علامت‌گذارى آنها است. از پاره‌اى از روایات استفاده مى‌شود كه عصاى موسى عليه‌السلام و خاتم سلیمان عليه‌السلام با او است، و مى‌دانیم عصاى موسی، رمز قدرت و اعجاز، و خاتم سلیمان، رمز حكومت و سلطه الهى است، و به این ترتیب او یک انسان قدرتمند و افشاگر است. در روایات متعدد، دابة الأرض بر شخص امیر مؤمنان على عليه‌السلام تطبیق شده است كه پیش از قیامت به دنیا بازخواهد گشت و رجعت می‌كند. (۴)
دخان دود غلیظى است كه در پایان جهان و در آستانه قیامت، صفحه آسمان را
___________________
(۱) خصال، ج۲، ص۴۳۱.
(۲) تفسیر نمونه، ج۲۱، ص: ۴۰۳.
(۳) ﴿ وَ إِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيهِْمْ أَخْرَجْنَا لهَُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُكلَِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كاَنُواْ بَِايَاتِنَا لَا يُوقِنُون ﴾ (نمل / ۸۲).
(۴) تفسیر نمونه، ج۱۵، ص: ۵۵۲.
