﴿... وَ الـمُؤمِنونَ وَ الـمُؤمِنَاتِ بَعضُهُم أولِیَاءُ بَعضٍ ...﴾. (۱)
مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یكدیگرند.
بنابراین انحصاری که در ابتدای آیه ولایت وجود دارد، ایجاب می‌کند که حکم آیه تنها مربوط به این سه دسته باشد و لازمه این مطلب آن است که « ولیّ» در این آیه به یک معنای خاص باشد که تنها شامل برخی از مؤمنان باشد. از اینجا روشن می‌شود که با توجه به آیاتی نظیر ﴿النَّبِیُّ أَولیٰ بالْـمُؤمِنینَ مِن اَنْفُسِهِم﴾ معنای ولی در آیه ولایت تنها « اولی به تصرف» می‌باشد. در این صورت، معنای آیه شریفه این است که اولویت تصرف در امور شما فقط برای این سه است. (۲) البته در دلالت آیه بالا بر امامت و ولایت امیر مؤمنان عليه‌السلام ، توجه به شأن نزول آیه نیز ضروری است.
اکنون باید دید که منظور از ﴿وَ الَّذینَ آمَنُوا ...﴾ چه کسانی هستند؟ همه دانشمندان شیعه و اکثر مفسّران و محدثان سنی تصریح کردهاند که این آیه در شأن امیرالمؤمنین عليه‌السلام نازل شده است. (۳) گر چه داستان شأن نزول این آیه در گزارشهای مختلف با عبارات و الفاظ متفاوت آمده است، ولی اصل ماجرا در همگی مشترک است. در این جا تنها به روایتی از مفسران اهل سنت، بسنده می‌کنیم.
ثعلبی در تفسیر خود از صحابی بزرگوار، ابوذر غفاری، گزارش کرده است که روزی با رسول خدا نماز ظهر گزاردم که فقیری در مسجد کمک خواست ولی کسی به او چیزی نداد. در همان حال امیرمؤمنان در رکوع بود و او با انگشت خود که انگشتری در آن داشت، به او اشاره
___________________
(۱) توبه / ۷۱. رک: سیوطی، الإتقان، ج۲، ص۳۰۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص ۲۶ و ص۵۴ و ج ۱۵، ص ۲۱۱ و ج ۱۶، ص ۱۳۱ و طبری، جامع البیان، ج ۳، ص ۳۷۴ و دیگر تفاسیر. البته لازم به تذکر است که در این تفاسیر معنای نصرت را هم برای اولیاء ذکر کردهاند.
(۲) موحدی، امامت تطبیقی، ص۱۱۶- ۱۳۲ (با اندكی تلخیص).
(۳) رک: تفاسیر اهل سنت: تفسیر مقاتل بن سلیمان، طبری، جامع البیان؛ حسکانی، شواهد التنزیل؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن؛ بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التاویل؛ سیوطی، الدرّ المنثور، و... و همه تفاسیر شیعه ذیل آیه شریفه.
