زمان و ایجاد تغییر و تحول در نوع زندگی بشر، وضع قوانین جدید برای موضوعات و نیازهای جدید ضرورت می‌یابد، اسلام اجازه داده است که دستگاه حکومتیِ مشروع، برای این حوزه قوانین لازم را در چارچوب مبانی ارزشی اسلام، وضع کند.
در این باره نیز پیشوایان معصوم: رهنمودهای دقیق و ارزنده‌ای را ارائه فرموده‌اند. از جمله، امام رضا عليه‌السلام می‌فرمایند:
«عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ وَ عَلَيْكُمُ التَّفْرِيع». (۱)
ارائه اصول و کلیات، وظیفه ما و استخراج جزئیات از آنها وظیفه شماست.
بر این اساس، اصول مسائل در همه نیازمندی‌های مردم، در قرآن کریم و فرمایشات معصومان: آمده است. وظیفه مجتهدان و کارشناسان دینی این است که جزئیات مسائل مورد نیاز جامعه را در هر زمان، از آن اصول استنباط نمایند.
امّا در مرحله اجرای قوانین، به جز رهبران معصوم الهی که به صورت خاص از طرف خداوند منصوب شده اند و فراتر از فقیهان جامع شرایط که به صورت عام از سوی ائمه معصومان برگزیده شده اند، خداوند به مردم اختیار داده است تا مدیران و كارگزاران شایسته را برگزینند و خود در تحقّق نظام عدل الهی مشاركت فعال داشته باشند. بدین ترتیب اسلام نقش مردم را در تعیین مجریان قانون به رسمیّت می‌شناسد.
با توجه به آنچه ذكر شد، نقش و مشارکت جدی مردم با رعایت حدود و قیودی که اسلام معین می‌کند و انتخاب کسانی که دارای شرایط و ویژگی‌های تعیین شده باشند، اعمال می‌شود. آنها باید مسلمان و متعهد به احکام اسلامی باشند و در وضع مقررات و قوانین و نیز در مقام اجرا، كلّیه موازین اسلامی را رعایت کنند.
___________________
(۱) السرائر (المستطرفات)، ج ۳، ص ۵۷۵؛ وسائل الشیعة، ج ۲۷، ص ۶۲.
