خاتِم اسمی است مشتقّ از آن و به معنای چیزی است که به وسیله آن به کاری پایان داده می‌شود. (۱) از این رو ﴿خاتَمَ النَّبِیینَ﴾، یعنی کسی که آخرینِ پیامبران می‌باشد و سلسله نبوّت به او پایان می‌پذیرد.
درباره دلالت این آیه بر خاتمیت پیامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله دو اشكال مطرح شده است:
نخست:به فرض این كه خاتم به همان معنای معروف باشد، مفاد آیه این است كه سلسله «نبیین» به وسیله آن حضرت ختم شده نه اینكه سلسله «رسولان» هم ختم شده باشد.
دوم:واژه «خاتم» به معنای انگشتری نیز آمده است، و شاید در این آیه هم همین معنا منظور باشد. در این فرض، معنای خاتم النبیین، زینت بخش پیامبران است و نه پایان بخش.
پاسخ اشكال اول: این است كه هر پیامبری كه دارای مقام رسالت باشد دارای مقام نبوت هم هست و با پایان یافتن سلسله انبیاء، سلسله رسولان هم پایان می‌یابد. (۲) در درس‌های گذشته به نسبت میان رسول و نبی اشاره گردید.
امّا پاسخ اشكال دوم: این است كه «خاتَم» (بر وزن حاتم) آن گونه كه لغت‌شناسان گفته‌اند به معنی چیزی است كه به وسیله آن، امری پایان داده می‌شود، و نیز به معنی چیزی آمده است كه با آن اوراق و مانند آن را مُهر می‌كنند. این امر معمول بوده و هست كه وقتی می‌خواهند درِ نامه یا ظرف یا خانه‌ای را ببندند و كسی آن را باز نكند، روی در یا روی قفل آن ماده چسبنده‌ای می‌گذارند و روی آن مهری می‌زنند كه امروز از آن تعبیر به «لاك و مهر» می‌شود. مُهری را كه بر اینگونه اشیاء می‌زنند «خاتَم» می‌گویند، لذا در بعضی از كتب معروف لغت در معنی خاتم «ما یوضع على الطینة» گفته شده است. (۳) اینها همه بدان
___________________
(۱) لسان العرب، ج۱۲، ص۱۶۴؛ تاج العروس، ج۱۶، ص۱۹۱؛ معجم مقاییس اللغه، ج۲، ص۲۴۶.
(۲) آموزش عقاید، ص۲۸۸.
(۳) لسان العرب، ج۱۲، ص۱۶۳.
