شده آن حضرت تشکیل شده بود. (۱)
چنان که اشاره شد ، از مجموع این ها می توان نتیجه گرفت که امام با این برنامه در واقع یک کانون تربیتی به وجود آورده بود : بردگان را خریداری کرده مدتی تحت تعلیم وتربیت قرار می داد وپس از آن که آن ها را آزاد می کرد ، هرکدام یک فرد تربیت شده والگو برای دیگران بودند. آنان پس از آزادی نیز پیوند معنوی خود را با امام قطع نمی کردند وبه سهم خود دیگران را تحت پوشش تربیتی قرار می دادند. این برنامه امام ، با توجه به محدودیت هایی که او در ارشاد وهدایت مستقیم جامعه با آن رو به رو بود ، بسیار درخور توجه وبررسی است. (۲)
امام سجاد عليه‌السلام به دستور ولید بن عبدالملک مسموم شد ودر سال ۹۴ (یا ۹۵) هجرت به شهادت رسید. (۳)
__________________
۱ ـ سیدالأهل ، عبدالعزیز ، زندگانی زین العابدین ، ترجمه حسین وجدانی ، ص ۵۵.
۲ ـ در تهیه وتنظیم این بخش ، از کتاب : امام چهارم پاسدار انقلاب کربلا به قلم دوست وبرادر دانشمند آقای علی اکبر حسنی استفاده شده است.
۳ ـ ابن صباغ مالکی ، علی بن محمد ، الفصول المهمه فی معرفه الائمه ، تحقیق سامی الغریری ، ج ۲ ، ص ۸۷۴.
