نوشته و «جابر بن حیان» نیز بیش از دویست جلد (۱) در زمینه علوم گوناگون به خصوص رشته های عقلی وطبیعی وشیمی (که آن روز کیمیا نامیده می شد) تصنیف کرده بود که به همین خاطر ، به عنوان پدر علم شیمی مشهور شده است. کتاب های جابر بن حیان به زبان های گوناگون اروپایی در قرون وسطی ترجمه گردید ونویسندگان تاریخ علوم ، همگی از او به عظمت یاد می کنند.

رساله توحید مُفَضَّل

چنان که اشاره شد امام صادق عليه‌السلام در علوم طبیعی بحث هایی نمود ورازهای نهفته ای را باز کرد که برای دانشمندان امروز نیز مایه اعجاب است. گواه روشن این امر (گذشته از آموزش جابر) توحید مفضل است که امام آن را ظرف چهار روز املا کرد و «مفضل بن عمر کوفی» نوشت وبه نام کتاب «توحید مفضل» شهرت یافت.

مفضل ؛ خود در مقدمه رساله می گوید : روزی هنگام غروب در مسجد پیامبرنشسته بودم ودر عظمت پیامبر وآن چه خداوند از شرف وفضیلت و ... به آن حضرت عطا کرده می اندیشیدم. در این فکر بودم که ناگاه «ابن ابی العوجاء» ، که یکی از زندیقان آن زمان بود ، وارد شد ودر جایی که من سخن او را می شنیدم نشست. پس از آن یکی از دوستانش نیز رسید ونزدیک او نشست. این دو ، مطالبی درباره پیامبر اسلام بیان داشتند ... آن گاه ابن ابی العوجاء گفت : نام محمد را ، که عقل من در آن حیران است وفکر من در کار او درمانده است ، واگذار ودر اصلی که محمد آورده است ، سخن بگو. در این هنگام سخن از آفریدگار جهان به میان آوردند وحرف را به جایی رساندند که جهان را خالق ومدبری نیست ، بلکه همه چیز خودبه خود از طبیعت پدید آمده است وپیوسته چنین بوده وچنین خواهد بود.

__________________

۱ ـ ابن ندیم در کتاب «الفهرست» بیش از دویست وبیست جلد کتاب به جابر نسبت داده است. (الفهرست ، ص ۵۱۲ ۵۱۷).

۷۵۸۱