مدینه سرانجام پس از جنگی خونین ومقاومتی دلیرانه ، سقوط کرد ونیروهای انقلاب شکست خوردند ومحمد وبسیاری از یارانش کشته شدند. (۱) بعد از شکست محمد ، در همان سال برادرش ابراهیم نیز در بصره قیام کرد وشکست خورد وکشته شد. (۲)
شکست انقلاب محمد علل وعوامل مختلف سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ونظامی داشت که این جا ، جای شرح آن ها نیست. (۳)
موضع امام صادق عليه‌السلام
در برابر انقلاب محمد نفس زکیّه؟
آن چه اندکی پیش (در دنباله بحث قیام زید) ، در مورد موضع ائمه عليهم‌السلام در برابر قیام های علویان گفتیم ، تا حدّ زیادی درباره قیام محمد نفس زکیه نیز صادق است ، زیرا این قیام در مجموع از روال کلی سلسله قیام های علویان خارج نبود وطبعاً موضع امام صادق عليه‌السلام نیز همان موضع ائمه دیگر در برابر آن قیام ها بود ، اما در خصوص قیام محمد نفس زکیه باید اضافه کنیم که امام صادق عليه‌السلام با حرکت او نظر موافق نداشت ، زیرا از یک طرف محمد برای پیشبرد انقلاب ، از مسأله مهدویت (انتظار مسلمانان برای ظهور مهدی موعود که از خاندان رسالت ، وهم نام پیامبر اسلام خواهد بود) استفاده وسیع می کرد وپدر ویارانش نیز روی این موضوع تکیه وتبلیغ می کردند. از این رو ، این معنا در جامعه آن روز به صورت یک باور عمومی در آمده بود (۴) واین مساله ای نبود که امام صادق عليه‌السلام
__________________
۱ ـ مقاتل الطالبیین ، ص ۱۸۴۱۸۵ ؛ تاریخ یعقوبی ، ج ۳ ، ص ۱۴۵ ؛ مروج الذهب ، ج ۳ ، ص ۲۹۴.
۲ ـ مقاتل الطالبیین ، ص ۲۱۰ به بعد.
۳ ـ برای آگاهی بیش تر در این باره ، رجوع شود به کتاب مقاتل الطالبیین وکتاب جهاد الشیعه ، تألیف بانو دکتر سمیره مختار اللیثی ، ص ۱۶۶ به بعد.
۴ ـ ر.ک : مقاتل الطالبیین ، ص ۱۴۰ ، ۱۴۲ ، ۱۵۷ ۱۵۸ ، ۱۶۰ ۱۶۵ ؛ الفخری ، ص ۱۶۵ ، ۱۶۶ ، منصور عباسی
