شرائط خاص فرهنگی جامعه اسلامی
در عصر عباسیان
بااین که اسلام در عصر پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله از محیط حجاز بیرون نرفت ، ولی چون زیربنایی محکم واستوار داشت ، بعد از رحلت آن حضرت به سرعت رو به گسترش نهاد ، آنچنان که درمدت کوتاهی سراسر دنیای متمدن آن عصر را فراگرفت وباقیمانده تمدن های پنج گانه عظیم روم ، ایران ، مصر ، یمن ، کلده وآشور را که در شمال ، شرق ، غرب وجنوب حجاز بودند ، در کوره داغ خود فرو برد تا آن چه خرافه وظلم وانحراف وفساد واستبداد بود ، بسوزد وآن چه مثبت ومفید بود ، زیر چتر تمدن شکوهمند اسلامی با صبغه الهی وتوحیدی باقی بماند ، بلکه رشد ونمو یابد.
طبیعت علم دوستی اسلام سبب شد که به موازات پیشرفت های سیاسی وعقیدتی در کشورهای مختلف جهان ، علوم ودانش های آن کشورها به محیط جامعه اسلامی راه یابد وکتب علمی دیگران از یونان گرفته تا مصر واز هند تا ایران وروم به زبان تازی ، که زبان قرآن بود ، ترجمه شود.
علمای اسلام که فروغ اندیشه خود را از مشعل قرآن گرفته بودند ، دانش های دیگران را مورد نقد وبررسی قرار دادند وابتکارات وابداعات جدید وفراوانی بر آن افزودند وبر «مادّه» فرهنگ وتمدن گذشته ، «صورت» نو وصبغه اسلامی زدند.
ترجمه آثار علمی دیگران از زمان حکومت امویان (که خود با علم واسلام بیگانه بودند) شروع شد ودر عصر عباسیان ، مخصوصاً زمان هارون ومأمون ، به اوج خود رسید (همان گونه که در این زمان وسعت کشور اسلامی به بالاترین حد خود در طول تاریخ رسید).
