می گذارده است. در حدیثی از آن حضرت چنین نقل شده است :

«نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اللّهُ طاعَتَنا وَاَنْتُم تَأْتَمُّونَ بِمَنْ لا یُعْذَرُ النّاسُ بِجَهالَتِه». (۱)

«ما کسانی هستیم که خداوند فرمانبری از آنان را فرض ولازم ساخته است ، درحالی که شما از کسی تبعیت می کنید که مردم به خاطر جهالت او در نزد خدا معذور نیستند».

یعنی ، مردم که بر اثر جهالت رهبران وزمام داران نااهل دچار انحراف گشته به راهی جز راه خدا رفته اند ، نمی توانند در پیشگاه خدا به این عذر متوسل شوند که : «ما به تشخیص خود راه خطا را نپیمودیم ، این پیشوایان ورهبران ما بودند که از روی جهالت ، ما را به این راه کشاندند!» ، زیرا اطاعت از چنان رهبرانی ، خود ؛ کاری خلاف بوده است ، پس نمی تواند کارهای خلاف بعدی را توجیه کند. (۲)

نمونه ای از شاگردان مکتب امام صادق عليه‌السلام

چنان که قبلاً گفتیم ، تربیت یافتگان دانشگاه جعفری بالغ بر چهار هزار نفر بودند ودر این جا مناسب بود که حداقل تعدادی از این شخصیت ها را معرفی می کردیم ، ولی به خاطر رعایت اختصار ، فقط به معرفی یک تن از آن ها به عنوان نمونه می پردازیم ، واو عبارت است از «هشام بن حکم».

عظمت علمی هشام بن حکم

هشام دانشمندی برجسته ، متکلمی بزرگ ، دارای بیانی شیرین ورسا ودر فن مناظره ، فوق العاده زبر دست بود. او از بزرگ ترین شاگردان مکتب امام صادق وامام کاظم عليهما‌السلام به شمار می رفت.

نامبرده در آن عصر که شیعیان از هر سو مورد فشار سیاسی وتبلیغاتی از

__________________

۱ ـ کلینی ، اصول کافی ، ج ۱ ، ص ۱۸۶.

۲ ـ (آیت الله) خامنه ای ، سید علی ، پیشوای صادق ، ص ۸۷ ۹۱.

۷۵۸۱