دوره زمانی فترت نقل حدیث
در هر حال سیاست منع نشر حدیث تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز (۹۹ ۱۰۱ ه.) تداوم یافت. او ؛ این بدعت را از میان برداشت ودانشمندان را به نقل وتدوین حدیث تشویق کرد وطی بخشنامه ای نوشت : ببینید آن چه از حدیث رسول خدا هست ، بنویسید ، زیرا بیم آن دارم که علم تباه شود ودانشمندان (ناقلان حدیث) از دنیا بروند (۱) به نقل بخاری ، او نامه ای به این مضمون به ابی بکر بن حزم نوشت : بنگر آن چه از حدیث رسول خدا هست ، آن را بنویس ، زیرا من بیم دارم که علم تباه شود ودانشمندان (محدثان) از دنیا بروند ، وجز حدیث پیامبر پذیرفته نمی شود .... (۲)
اما چنان که اشاره شد چون زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز بیش از دو سال نبود ، در زمان او کار مهمی صورت نگرفت وتنها آغاز کار بود. نخستین کسی که پس از فرمان عمر بن عبدالعزیز احادیث را جمع کرد ، محمد بن مسلم بن شهاب زُهْری بود. (۳) اما در واقع رواج مجدد نقل وکتابت وتدوین حدیث در زمان ابوجعفر منصور دوانیقی ، دومین خلیفه عباسی صورت گرفت. به گفته ذهبی در زمان او در سال ۱۴۳ ه علمای اسلام شروع به تدوین حدیث وفقه وتفسیر کردند. ابن جُریح در مکه کتابی تدوین کرد. مالک در مدینه کتاب «موطّأ» را نوشت. اوزاعی در شام ، ابن ابی عَرُوبه وحماد بن سَلَمه ودیگران در بصره ، معمر در یمن وسفیان ثوری در کوفه به تدوین وجمع آوری حدیث پرداختند ، ابن إسحاق کتاب «مغازی» را تألیف کرد ، ابوحنیفه فقه ومسائل کلامی را نوشت ... در حالی که پیش از این ، دانشمندان از حفظ سخن می گفتند یا علم را از جزوه ها ویادداشت های صحیح ، اما نامرتب نقل می کردند. (۴)
__________________
۱ ـ محمد عجاج الخطیب ، السنه قبل التدوین ، ص ۳۲۹.
۲ ـ بخاری ، همان ، کتاب العلم ، باب ۷۷ ، ص ۱۱۴.
۳ ـ مدیر شانه چی ، کاظم ، علم الحدیث ودرایه الحدیث ، ص ۳۰.
۴ ـ سیوطی ، جلال الدین عبدالرحمن ، تاریخ الخلفاء ، ص ۲۶۱.
