۵. نشر احکام وآثار تربیتی واخلاقی

یکی دیگر از ابعاد مبازره پیشوای چهارم با مظالم ومفاسد عصر خویش ، نشر احکام اسلام وتبیین مباحث تربیتی واخلاقی بود. امام در این زمینه گام های بلند وبزرگی برداشته به طوری که دانشمندان را به تحسین واعجاب واداشته است ، چنان که دانشمند بزرگ جهان تشیع ، شیخ «مفید» ، در این زمینه می نویسد :

«فقهای اهل تسنُّن به قدری علوم از او نقل کرده اند که به شمارش نمی گنجد ، ومواعظ ودعاها وفضائل قرآن وحلال وحرام به حدی از آن حضرت نقل شده است که در میان دانشمندان مشهور است ، واگر بخواهیم آن ها را شرح دهیم ، سخن به درازا می کشد ...». (۱)

نمونه ای از تعالیم تربیتی واخلاقی که از امام چهارم به یادگار مانده ، مجموعه ای به نام «رساله الحقوق» است که امام طی آن ، وظایف گوناگون انسان را ، چه در پیشگاه خدا وچه نسبت به خویشتن ودیگران ، بیان نموده است. امام این وظایف را که بالغ بر پنجاه حق است ، ابتداءاً به صورت اجمال وسپس به نحو تفصیل بر شمرده است. (۲)

رساله الحقوق ، که توسط محدثان نقل ودر کتب حدیثی ما ضبط شده است ، بارها جداگانه چاپ وچندین شرح وترجمه برآن نوشته شده است.

فهرست حقوقی که امام بیان نموده بدین شرح است :

۱. حق خدا ، ۲. حق نفس انسان ، ۳. حق زبان ، ۴. حق گوش ، ۵. حق چشم ، ۶. حق

__________________

۱ ـ الإرشاد ، ص ۲۶۰.

۲ ـ این رساله را مرحوم «صدوق» در کتاب «الخصال» (ابواب الخمسین ومافوقه) مسنداً ودر کتاب «من لایحضره الفقیه» (ج ۲ ، ص ۶۱۸) مرسلاً روایت کرده است. حسن بن علی بن شعبه نیز در کتاب «تحف العقول» بدون سند ، ولی مبسوط تر نقل کرده است. تعداد حقوق براساس نقل صدوق پنجاه ویک ، وبر اساس روایت ابن شعبه پنجاه تا است. ر.ک : دکتر شهیدی ، سید جعفر ، زندگانی علی بن الحسین ، ص ۱۶۹ ۱۸۸.