«وضع ما ، در میان قوم خود ، مثل وضع بنی اسرائیل در میان فرعونیان است که پسرانشان را می کشتند ودخترانشان را زنده نگه می داشتند. امروز وضع برما به قدری تنگ ودشوار است که مردم ، با سبّ وناسزاگویی به بزرگ وسالار ما بر فراز منبرها ، به دشمنان ما تقرب می جویند.» (۱)

۲. پند وارشاد امّت

چون امام چهارم در عصر اختناق زندگی می کرد ، نمی توانست مفاهیم مورد نظر خود را به صورت آشکار وصریح بیان کند ، از این رو از شیوه موعظه استفاده می کرد ومردم را از طریق موعظه با اندیشه درست اسلامی آشنا می کرد واین اندیشه را که در اثر تبلیغات حاکمان جائر در طول زمان به فراموشی سپرده شده یا تحریف گشته بود ، به صورت اول واصیل به یاد مردم می آورد وتوده مردم وجامعه اسلامی را تا هر مقدار که می توانست با حقایق وتعالیم اسلام آشنا می ساخت.

بررسی این موعظه ها نشان می دهد که امام با روش حکیمانه وبسیار زیرکانه ای ، ضمن این که مردم را نصیحت وموعظه می کرد ، آن چه را که می خواست در ذهن مردم جا بگیرد ، به آنان القا می کرد ، واین ؛ بهترین شکل انتقال افکار واندیشه درست اسلامی در آن شرائط بود ، زیرا این مباحث ، در عین حال که اثر ونتیجه سیاسی داشت وبرضدّ دستگاه حاکم بود ، حساسیت حکومت را بر نمی انگیخت. امام ضمناً حقیقت مسئله «امامت» ، یعنی سیستم حکومت اسلامی ورهبری جامعه اسلامی توسط امام معصوم را ، روشن می کرد ومردم را از آن چه در جامعه اسلامی آن روز می گذشت ، یعنی حاکمیت حاکمان زور وکفر وسردمداران فاسق ومنافق ، آگاه می ساخت وبه آنان تفهیم می کرد که حکومتی مانند حکومت ، «عبدالملک» حکومتی که اسلام خواسته ، نیست. اهمیت

__________________

۱ ـ ابن سعد ، الطبقات الکبری ، ج ۵ ، ص ۲۲۰.