بُن ماضی در فعل های ماضی ومستقبل ، وبرخی اسم ها وصفت ها ، حضور دارد. مثال : آمدی ، خواهدآمد ، آمدن ، پیش درآمد.

بُن مضارع در فعل های مضارع واَمر ، وبرخی اسم ها وصفت ها ، حضور دارد. مثال : می رود ، رو ، روش.

از بُن می توان ساخت های گوناگون اسمی یا صفتی پدید آورد. به این مثال ها بنگرید :

ساخت های اسمی یا صفتی از بُن ماضی : خریدار ، خورده ، آفریدگار ، دویدن ، دیدبان ، ساختمان ، برآورد ، درآمد ، سررسید ، زد وخورد ، گفت وگو.

ساخت های اسمی یا صفتی از بُن مضارع : دونده ، دانا ، آموزگار ، خواهان ، توانگر ، پذیرش ، اندیشه ، سازمان ، خوراک ، اندیشناک ، کشاکش ، سوز وگداز.

مصدر اسمی است که از میان چهار مفهوم فعل ، فقط اوّلی (= معنا) را دارد واز سه مفهوم دیگر (= زمان ، شخص ، تعداد) بی نصیب است. ساخت مصدر چنین است : بُن ماضی + ن. مثال : برخاستن.

انواع فعل از لحاظ مفهوم : خبری ، انشایی

فعل خبری از تحقّق یکی از معانی پنجگانه فعل خبر می دهد ، خواه در گذشته ، خواه اینک ، وخواه آینده.

امّا فعل انشایی درباره تحقّق یکی از آن معانی پنجگانه تقاضایی می کند. فعل اَمر از این قبیل است.

انواع فعل خبری از لحاظ زمان : ماضی ، مضارع ، مستقبل

بر اساس این دو نوع دسته بندی (مفهومی وزمانی) ، فعل را به چهار گونه اصلی تقسیم می کنند : ماضی ، مضارع ، مستقبل ، اَمر.

فعل ماضی نشان می دهد که آغاز تحقّق معنای فعل (= یکی از پنج معنای پیشگفته) در زمان گذشته است.

انواع فعل ماضی

یک. مطلق :

وقتی سر وصداها خوابید ، برگشتم به اصفهان (١)

دو. استمراری (می + ماضی مطلق) :

با تک تک سلّولهایش ، خدا را حس می کرد (٢)

__________________

١ ـ از رنجی که می بریم / ٣٩.

٢ ـ کنار رود خین / ١٤١.