درس ششم :

دستور زبان (٥)

هشت. جمله

جمله مجموعه ای است به هم پیوسته از کلمات که پیامی کامل ومستقل را بیان می کند. جمله دارای ارکان است واَجزا. ارکان جمله آن هایند که اگر حذف گردند ، ساختمان جمله فرو ریزد. اجزای جمله آن هایند که حذفشان به ساختمان جمله آسیبی نمی رساند. به این جمله عنایت کنید :

بعد از مرگ پدرم ، برادرم دوباره دستگاهِ کرباس بافی اش را به راه انداخت.

ارکان این جمله ، یعنی قسمت های اصلی وغیر قابل حذف آن ، از این قرارند :

«برادرم دستگاهش را به راه انداخت». (فاعل + مفعول + فعل)

امّا این قسمت ها که برای افزودن مفاهیمی ، به جمله اضافه شده اند ، اجزای جمله اند :

بعد از مرگ پدرم = قید زمان

دوباره = قید تکرار

کرباس بافی = مضافٌ الیه

اقسام جمله از لحاظ ارکان

یک. جمله با «فعل تامّ لازم» یا «فعل تامّ متعدّی مجهول» = نهاد (فاعل یا نایب فاعل) + فعل :

افسر بلند شد. (١) (فعل تامّ لازم)

حاج شیخ یک بار به وسیله افراد فرقه گمراه بهائیت ربوده شد. (٢) (فعل تامّ متعدّی مجهول)

__________________

١ ـ از رنجی که می بریم / ١٠.

٢ ـ تندیس پارسایی / ٩٧.