املای عروضی

املای عروضی یعنی نگارش دقیق مصوّت ها وصامت ها به منظور تشخیص آسان هجاها. معمولا هجای بلند را باعلامتِ  Uوهجای کوتاه را با علامتِ نشان می دهند. املای عروضی بر پایه حروفی است که می خوانیم ، نه آنچه می نویسیم. چند قاعده مهم در املای عروضی عبارتند از :

یک. اگر در یک هجا ، حرف نون میان مصوّت بلند وحرف ساکن قرار گیرد ، نون نادیده گرفته می شود (= از تقطیع ساقط می شود). گاهی حرف باء در پایان مصراع نیز چنین می شود. در این حال ، نون یا باء را در املای عروضی ، داخل پرانتز می گذاریم :

شاه شمشاد ق دان (= قَدا) خس روِ شی رین (= شیری) دهنان

که به مژگان (= مژگا) شکند پشتِ همه صف شکنان (= شکنا) [حافظ]

دو. گاهی در خواندن ، کسره سیر (= اشباع) می گردد واز این رو ، با صامت پیش از خود هجای بلند تلقّی می شود :

به نامِ (= نامی) خداوند جان وخرد (فردوسی)

سه. همه کلمات یک مصراع در پیوند با یکدیگر ونه تک تک در نظر گرفته می شوند. مثلا در این مصراع ، «خوش آمد» چنین خوانده می شود :

خُشامد (= خُ شا مد) [= فَعولن] وآن را (خوش آمَد) [= مفعولن] نمی خوانیم :

خوش آمد گل وزآن خوش تر نباشد (حافظ)

تَقطیع

تقطیع یعنی تقسیم کردن هر مصراع به هجاهای کوتاه وبلند؛ ومنطبق ساختن آنها با ارکان عروضی :

خوش می روی بی من مرو … (مولانا)

پیش از تقطیع ، باید شعر را خوب ودلنشین خواند وبه حسب همان نحوه خواندن ، تقطیع را انجام داد.

اَرکان عروضی

ارکان یعنی اصول واجزای وزن بندی. خلیل بن احمد ، که علم عروض را پایه نهاد ، چون خود نَحوی بود ، سه حرف فاء وعین ولام را مبنای رکن بندی عروض قرار داد. روش رکن بندی این است که هر سه یا چهار هجای یک مصراع را با هم در یک رکن می ریزیم واگر در انتهای مصراع یک یا دو هجا اضافه آمد ،