سه مثال زیر نیز نمونه هایی زیبایند از جمله های غیر مستقیم :

ویلْ وادی ای است اندر دوزخ؛ فرو شود کافر بدو نگونسار ، چهل سال پیش از آن که برسد به پایان او. (١)

به صحرایی رسیدیم که همه نرگس بود شکفته ، چنان که تمامی آن صحرا سپید می نمود از بسیاری نرگس ها. (٢)

این است آغاز وپایان کار عطّار. (٣)

نکته نگارشی : کاربرد جمله غیر مستقیم معمولا برای تنوّع بخشیدن به نوشته است. البتّه از آن جا که چنین جمله ای ، نوشته را به زبان محاوره نزدیک می کند ، باید در کاربرد آن به سَبْک وحال وهوای اثر جدّاً توجّه داشت. در آثار جلال آل احمد ، نمونه های مناسب از جمله غیرمستقیم ، فراوان یافت می شوند.

اقسام جمله از لحاظ فعل

یک. جمله فعلی = جمله ای که دارای فعل تام است :

او روز نوزدهم مهر در خرّمشهر به اسارت درآمده بود. (٤)

دو. جمله اِسنادی = جمله ای که دارای فعل ربطی است :

پشتش گرم است به پیامبر. (٥)

سه. جمله بی فعل = جمله ای که فعل ندارد :

تقدیم به : روان های فروزان وسینه های سوزان مصلحین. (٦)

حذف فعل حتماً باید با قرینه لفظی یا معنوی ، ویا ساختاری (= تابع عُرف زبان) باشد. توضیح این مبحث را در پایان همین درس می آوریم.

اقسام جمله های دارای فعل

یک. جمله ساده = جمله ای که دارای یک فعل است :

از گریه شبانه تو به یاد گریه های شبانه حسین افتادم در فراق پیامبر. (٧)

__________________

١ ـ بخشی از تفسیری کهن / ٤.

٢ ـ سفرنامه ناصرخسرو / ٢٠.

٣ ـ با کاروان حلّه / ١٨٠.

٤ ـ روزنه ای به آسمان / ١٦.

٥ ـ روشن تر از مهتاب / ٧٥.

٦ ـ فریاد روزها / ١٩.

٧ ـ پدر ، عشق وپسر / ١١.