سه مثال زیر نیز نمونه هایی زیبایند از جمله های غیر مستقیم :
ویلْ وادی ای است اندر دوزخ؛ فرو شود کافر بدو نگونسار ، چهل سال پیش از آن که برسد به پایان او. (١)
به صحرایی رسیدیم که همه نرگس بود شکفته ، چنان که تمامی آن صحرا سپید می نمود از بسیاری نرگس ها. (٢)
این است آغاز وپایان کار عطّار. (٣)
نکته نگارشی : کاربرد جمله غیر مستقیم معمولا برای تنوّع بخشیدن به نوشته است. البتّه از آن جا که چنین جمله ای ، نوشته را به زبان محاوره نزدیک می کند ، باید در کاربرد آن به سَبْک وحال وهوای اثر جدّاً توجّه داشت. در آثار جلال آل احمد ، نمونه های مناسب از جمله غیرمستقیم ، فراوان یافت می شوند.
اقسام جمله از لحاظ فعل
یک. جمله فعلی = جمله ای که دارای فعل تام است :
او روز نوزدهم مهر در خرّمشهر به اسارت درآمده بود. (٤)
دو. جمله اِسنادی = جمله ای که دارای فعل ربطی است :
پشتش گرم است به پیامبر. (٥)
سه. جمله بی فعل = جمله ای که فعل ندارد :
تقدیم به : روان های فروزان وسینه های سوزان مصلحین. (٦)
حذف فعل حتماً باید با قرینه لفظی یا معنوی ، ویا ساختاری (= تابع عُرف زبان) باشد. توضیح این مبحث را در پایان همین درس می آوریم.
اقسام جمله های دارای فعل
یک. جمله ساده = جمله ای که دارای یک فعل است :
از گریه شبانه تو به یاد گریه های شبانه حسین افتادم در فراق پیامبر. (٧)
__________________
١ ـ بخشی از تفسیری کهن / ٤.
٢ ـ سفرنامه ناصرخسرو / ٢٠.
٣ ـ با کاروان حلّه / ١٨٠.
٤ ـ روزنه ای به آسمان / ١٦.
٥ ـ روشن تر از مهتاب / ٧٥.
٦ ـ فریاد روزها / ١٩.
٧ ـ پدر ، عشق وپسر / ١١.