جمله های پرسشی گاهی با کلمات مخصوص پرسش (آیا ، کجا ، چرا ، …) همراهند وگاه فقط لحن پرسشی دارند وکلمات مخصوص پرسش در آنها دیده نمی شود :

مستشرق روسی مدّعی است که شاهنامه مطابق روح زردشتی سروده شده … پس تکلیف ما با آن همه ابیات شاهنامه در دفاع صریح از اسلام وستایش اهل بیت چیست؟ (١)

سه. اَمری = جمله ای که به وسیله آن ، درباره تحقّق کار یا حالتی درخواستی صورت پذیرد :

این آیه روشن را به نظاره بنشینید. (٢)

وجه اَمری شامل هر دو صورت امر ونهی (مصطلح در عربی) است. در جمله های امری خطابی ، معمولا نهاد حذف می شود. مثلاً در جمله بالا ، «شما» نهادِ محذوف است.

چهار. عاطفی = جمله ای که با آن ، یکی از عواطف واحساسات انسانی بیان شود ، از قبیل دعا ، تحسین ، تعجّب ، آرزو ، وافسوس :

وَه که این سفر را … اینک با رهاوردی سرافکنده باز می گردم : سراسر اشک وآه وپشیمانی! (٣)

نکته نگارشی : در پایان جمله های امری دارای تأکید ونیز همه جمله های عاطفی ، آوردن نشانِ عاطفه (!) سزاوار است.

اقسام جمله از لحاظ چینش

یک. جمله مستقیم = جمله ای که ارکان واجزای آن ، در جای خود (طبق آنچه در ابتدای همین درس گفته شد) قرار دارند :

شب ها ما را روی آسفالت داغ می خواباندند. (٤)

[قید زمان + نهاد محذوف (آنان) + مفعول + حرف نشانه + حرف اضافه ومتمِّم + فعل]

دو. جمله غیر مستقیم = جمله ای که یک یا چند رکن یا جزء آن جابه جا شده اند :

مکّه پر است از کوه های سنگی کوچک وبزرگ. (٥)

نظم موجود : نهاد + مسند + فعل + حرف اضافه ومتمِّم

نظم اصلی : نهاد + مسند + حرف اضافه ومتمِّم + فعل (= مکّه پر از کوه های سنگی کوچک وبزرگ است.)

__________________

١ ـ بوسه بر خاک پی حیدر / ١٥٠.

٢ ـ هدیه ای از دوست / ٩٤.

٣ ـ تیرانا / ٢٥٨.

٤ ـ آزادگان بگویید / ٢١٠.

٥ ـ سفر به قبله / ٣٢. ٦٨