در شعر فارسی مصراع ودر شعر عربی بیت است. در زبان های گوناگون ، پنج گونه وزن وجود دارد. این پنج گونه را ذکر می کنیم ودر برابر هر یک ، معیار آن را می آوریم :

یک. وزن عددی (١) : تساوی تعداد هجاهای هر مصراع؛ ویژه زبان های فرانسوی ، ایتالیایی ، اسپانیایی ، وژاپنی.

دو. وزن تکیه ای (٢) : یکسانی تکیه بر هجاها؛ ویژه انگلیسی قدیم وآلمانی.

سه. وزن کَمّی (٣) : کوتاهی وبلندی هجاها؛ ویژه فارسی وعربی.

چهار. وزن کیفی (٤) : زیر وبَمی هجاها؛ ویژه چینی وویتنامی.

پنج. وزن «تکیه ای عددی» (٥) : تساوی تعداد هجاها وتکیه آن ها؛ ویژه انگلیسی امروز.

انواع وزن شعر فارسی

یک. وزن در شعر سنّتی : وزن عروضی کمّی مصراعی. در شعر سنّتی ، «مصراع» واحد وزن است؛ یعنی باید کمّیت هجاها در هر مصراع از یک شعر با مصراع دیگر مساوی باشد. منظور از کمّیت ، کوتاهی وبلندی هر هجا است. مثلاً اگر چینش هجاها در یک مصراع از شعری چنین است ، باید دیگر مصراع های آن شعر نیز دارای همین چینش باشند (بلند = ب؛ کوتاه = ک) : ب ک ب ب ب ک ب ب ب

دو. وزن در شعر نو نیمایی : وزن عروضی کمّی در مجموع خط ها. در این نوع شعر ، باز هم کمّیت یعنی کوتاهی وبلندی هجاها ملاکِ وزن است؛ امّا لازم نیست که تعداد هجاهای کوتاه وبلند در هر خط با خطّ دیگر مساوی باشد. یعنی ممکن است در یک خط پنج هجا با ترتیبی خاص کنار هم آیند ودر خطّ دیگر دَه هجا. لیکن ضرورت دارد که هجاهای مذکور در یک بحر عروضی باشند. به مثالی از شعر سید حسن حسینی بنگرید که در آن ، وزن «مُستفعِلن مُستفعِلن» (= بَحر رَجَز) با کم وبیشی هایی (= زحاف) در طول خط ها نمودار است :

حزب اللّه

امروز لفظ پاک «حزب اللّه» (مستفعلن مستفعلن فَعلُن)

گویا که در قاموس «روشنفکر» این قوم (مستفعلن مستفعلن مستفعلن فَع)

دشنام سختی است! (مستفعلن فَع)

امّا (فعلُن)

من خوب یادم هست (مستفعلن فعلن).

__________________

١ ـ numerical.

٢ ـ accentual.

٣ ـ quantitative.

٤ ـ tonic.

٥ ـ accentual ـ numerical.