درس سوم :

دستور زبان (٢)

تقسیم فعل متعدی از لحاظ ارتباط با نهاد

یک. معلوم.

دو. مجهول.

فعل معلوم فعلی است که نهادش فاعلِ آن باشد :

محسن … قبل از شهادتش ، بندِ حمایل را باز می کند (١)

فعل مجهول فعلی است که نهادش در حقیقت مفعول است ، ولی اکنون به جای فاعل نشسته است. مثلاً در این جمله ، حقیقتاً کسی باید دریچه را بگشاید؛ پس دریچه در حقیقت مفعول است که به جای فاعل نشسته است :

از هر واژه ام ، دریچه ای بر غروب ها وغربت ها گشوده می شود. (٢)

ساخت فعل مجهول : بُن ماضی از فعل متعدّی + های غیر ملفوظ + فعل معین از مصدرِ «شدن» متناسب با هَر فعل وساختِ آن. مثال : خورد + ه + خواهد شد = خورده خواهد شد.

نکته نگارشی : فعل مجهول تنها در جایی به کار می رود که نویسنده به هر دلیل (مانند «اهمّیت دادن به فاعل» یا «بی اهمّیت شمردنِ فاعل» یا «ناشناخته بودنِ فاعل» یا «ضرورتِ پنهان ساختنِ فاعل») بخواهد فاعل را پنهان سازد. بنابر این ، نباید به تقلید از شیوه بعضی زبان های دیگر ، در استفاده از فعل مجهول زیاده روی کرد.

اقسام فعلِ غیر خاص

پیش تر گفتیم که فعل غیر خاص یا مُعین است یا ربطی.

__________________

١ ـ کنار رود خین / ١٢٠.

٢ ـ نافله ناز / ٧٨. ٧