درس چهلم

سبک ها ومکتب های ادبی (*)

هنگام مطالعه آثار نگارشی یک دوره ی زمانی معین وجوه مشترک معنایی وزبانی وبلاغی را میان آنها می یابیم. این وجوه مشترکِ متمایز کننده «مختصات نرم» (٢) یا سبک (٣) آن دوره را معین می کند. عمده ترین عامل تغییر سبک ، جهان بینی ونگرش اعتقادی ونیز تحوّلات سیاسی واجتماعی است. مثلا هنگامی که غزنویان از سلجوقیان شکست خوردند وفرهنگ خراسان به مرکز ایران رسید ، سبک نظم ونثر فارسی عوض شد. همواره بین سبک دو دوره ، یک دوره سبکی میانه وجود دارد که بخشی از ویژگی های سبک پیشین وسبک پَسین را شامل است. این دوره دست کم نیم سَده طول می کشد.

در ادبیات ، سبک روشی است که شاعر یا نویسنده برای بیان موضوع خود برمی گزیند. شاعر یا نویسنده به واسطه سبک ، در تمام مراحل از انتخاب موضوع گرفته تا نوع کلمات ، لحن ، وسیاق تألیف عناصر گوناگون ، تأثیر خود را برجا می نهد.

سبک های شعر فارسی بدین شرح است :

١. سبک خراسانی یا ترکستانی که از نیمه قرن چهارم هجری آغاز شد وتا نیمه قرن ششم رسید.

٢. سبک عراقی که از قرن هفتم آغاز شد وتا اواخر قرن دهم ادامه یافت.

٣. سبک هندی که از قرن دهم به بعد رواج یافت ومؤسّس آن عبدالرّحمان جامی بود.

سبک های نثر فارسی را نیز بر حَسَب زمان به شش دوره تقسیم کرده اند ، به این شرح :

١. سبک دوره سامانی : نثر این دوره ساده وموجز وبی صنعت ومُرسَل بوده وتعداد لغات فارسی بر عربی فزونی داشته است.

٢. سبک دوره غزنوی واوایل سلجوقی : نثر عربی بر نثر فارسی اثر کرد؛ جمله ها طولانی شدند؛ ولغات عربی رو به فزونی گذاردند.

__________________

١ ـ * منابع اصلی) سیروس شمیسا : کلّیات سبک شناسی / ٧٠؛ خسرو فرشید ورد : درباره ادبیات ونقد ادبی ، ١ / ٧٣٠ ٧٥٩.

٢ ـ norm features.

٣ ـ style.