می پرسی چه طور شد مرد سیاسی شدم وسری میان سرها درآوردم … همسایه مان که یک سال پیش آه نداشت با ناله سودا کند ، داخل آدم شده وبرو بیایی پیدا کرده ، کاش کلاهت هم یک خرده پشم داشت. بله از قضا زنم حق داشت. این همسایه بی سر وپا ویکتا قبا از بس سگ دوی کرده وشِر ووِر بافته بود ، کم کم برای خودش آدمی شده بود …. (١)

در نثر اصیل وکهن پارسی هم نمونه هایی بسیار زیبا از کاربرد کنایه را می توان یافت. از جمله متونی که زبان کنایه در آن قوی است ، تاریخ بیهقی است. به این دو نمونه از آن کتاب بنگرید :

مادرش زره بر وی راست می کرد وبغلگاه می دوخت ومی گفت : دندان افشار با این فاسقان؛ چنان که گفتی او را به پالوده خوردن می فرستد. (٢)

تا آن خداوند [محمود] برفته است ، این خداوند [مسعود] هیچ نیاسوده است ونمد اسبش خشک نشده است. (٣)

در فرجام این دو درس ، سزاوار است از چند نمونه پرورش معانی در شعر یکی از شاعران نام آور معاصر یاد کنیم تا هم اهل ذوق را حَظّی فراهم آید وهم مثال های تمرینی برای علاقه مندان این بحث فراهم شود. پیش از ذکر نمونه ها ، به کوتاهی ، تذکره این سخن پرداز نامی را می آوریم.

نمونه هایی از پرورش معانی

از شاعران ماندگار ایران ، سهراب سپهری است. او به سال ١٣٠٧ در کاشان زاده شد ودر همان شهر بالید. در جوانی به تهران آمد ودر رشته هنر به تحصیلات دانشگاهی روی آورد. نقّاش بود ومعمولاً از راه فروش تابلوهایش تدبیر معاش می کرد. پنجاه ودو سال بیش نزیست. در نخستین روز اردی بهشت ١٣٥٩ پس از ابتلا به سرطان خون روانه سرای جاودان شد.

سهراب شاعری است که بیش از هر شاعر یا نویسنده روزگار ما بر ادبیات معاصر اثر نهاده است. شعر او تصویر ادراک پاک وفطری است واز این رو ، صاحبان مَشْرَب های گوناگون از آثار او حَظ می برند. در این بخش ، شایسته دیدیم نمونه هایی از صُوَر خیال در شعر او نشان داده شود؛ که خود ، تمرینی مناسب به فراخور مباحث این قسمت است. کتاب حجم سبز مجموعه اشعاری است که به سال ١٣٤٦ از او انتشار یافت. پیش از آن ، صدای پای آب در ١٣٤٤ ومسافر در ١٣٤٥ از او نشر یافته بود. پس از آن هم ما هیچ ، ما نگاه در آمد ، به سال ١٣٥٦. بعداً این کتاب ها به ضمیمه چهار کتاب دیگرش در هشت کتاب گرد آمدند. آنچه در این جا می نگرید ، از شعرهای کتاب حجم سبز (٤) برگرفته شده است. نام هر شعر درون کمانک جای دارد.

__________________

١ ـ یکی بود یکی نبود؛ برگرفته از : زبان فارسی ، سال سوم نظام جدید آموزش متوسّطه (شماره ٤ / ٢٤٩) ، ص ١٠٠.

٢ ـ تاریخ بیهقی / ١٩٠.

٣ ـ همان / ٢٢.

٤ ـ هشت کتاب / ٣٢٩ ٤٠٧.

۳۹۱۱