مگر که عاقل شود. روزگاری تعلیم کردش ومؤثّر نبود. پیش پدرش کس فرستاد که این عاقل نمی شود ومرا دیوانه کرد.
مردکی را چشم درد خاست ، پیش بیطار رفت که دوا کن. بیطار از آنچه در چشم چارپای می کند؛ در دیده او کشید وکور شد. حکومت به داور بردند. گفت برو هیچ تاوان نیست که اگر این خر نبودی؛ پیش بیطار نرفتی.
توانگرزاده ای را دیدم؛ بر سر گور پدر نشسته وبا درویش بچّه ای مناظره ای در پیوسته که صندوق تربت پدرم سنگین است وکتابه رنگین وفرش رخام انداخته وخشت پیروزه در او به کار برده؛ به گور پدرت چه ماند؛ خشتی دو فراهم آورده ومشتی دو ، خاک بر آن پاشیده. درویش پسر این بشنید وگفت : تا پدرت زیر آن سنگ های گران برخود بجنبیده باشد ، پدر من به بهشت رسیده بود.
استفاده از کلامِ کوتاه
کلام کوتاه (١) گنجینه ای فاخر وپربها است که با همه کوچکی اش ، گاه لبریز از حکمت ومعرفت است. معمولا هر نویسنده به فراخور فرهنگ وجهان بینی خویش ، کلام کوتاه را از گفتار کسانی برمی گزیند که با اندیشه وبینش ایشان پیوند داشته باشد. از این رو ، بجا وبلکه واجب است که نویسندگان فرهیخته مسلمان ، در گزینش کلام کوتاه به خاستگاه فکری صاحب هر گفتار عنایت ورزند. کلام کوتاه اگر درست در نثر بنشیند ، می تواند به نحوی شگرف نویسنده را در انتقال پیام خویش یاری رسانَد. به این نمونه بنگرید که در آن ، چگونه گزیده گفتاری از عارفی کهن ، نوشته ای امروزین را زینت وقوّت بخشیده است :
به ماه ومرّیخ رفتن از ضروریات ترقّی وتعالی است؛ ولی به شرط آن که نیت خوبی محرّک آن باشد. والاّ حرف همان است که عارف محبوب خودمان ، خواجه عبداللّه انصاری ، قرن ها پیش از این گفته که اگر به هوا پَری مگسی باشی. (٢)
در میان آثار ارزنده نظم ونثر فارسی ، بسیارند آثاری که می توان از آنها دامن دامن گل چید ودر باغ نوشته نشاند. امّا همواره گلستان سعدی رنگ وبویی دیگر دارد. این کتاب جاودان سرشار از نکته ها ولطایف عالی است وهر نویسنده ای می تواند به اقتضای حال وموضوع ، در نوشته خود از آنها بهره گیرد. در این جا ، برای نمونه از برخی کلام های کوتاه گلستان یاد می کنیم که در طول چند سَده به عباراتی زبانزد تبدیل شده اند. نویسنده امروز می تواند با نشاندنِ این گونه عبارات در نوشته خود ، هم آن را تنوّع بخشد وهم غنی وسرشار سازد :
__________________
١ ـ «کلمات قصار» غلط مشهور است وبه جای آن ، از این ترکیب استفاده کرده ایم.
٢ ـ سید محمّدعلی جمال زاده : تسخیر ماه ، مجلّه یغما ، سال ٢٢ ، شماره ٦.
