مثال مزبور. تکواژ وابسته ، باید همراه تکواژ آزاد به کار رود ، مانند ش در همان مثال.

یک. فعل

فعل واژه یا واژگانی است که یکی از این پنج معنا را در زمان گذشته ، حال ، یا آینده نشان می دهد :

ـ انجام دادن یا انجام شدنِ کاری :

من خداوند خود را به جان می پرستم. (١)

ـ صورت پذیرفتن کاری :

باز موضوع کلام فراموش شده است.

ـ رخ دادن حالتی :

دلم برای جبهه تنگ شده است (٢)

ـ پذیرفتن حالتی :

انقلاب عمق یافت.

بودنِ چیزی :

ـ راه دیگری در پیش است (٣)

مفاهیمی که در هر فعل وجود دارند ، از این قرارند : معنا (یکی از معانی پنجگانه بالا) زمان (ماضی ، مضارع ، مستقبل) شخص (اوّل شخص ، دوم شخص ، سوم شخص) تعداد (مفرد وجمع). فعل یا خاص است یا غیر خاص. فعل غیر خاص یا معین است یا ربطی.

فعل خاص فعلی است که صرف می گردد ، یعنی به شش ساخت زیر تبدیل می شود :

اوّل شخص مفرد (برمی خیزم) ، دوم شخص مفرد (بر می خیزی) ، سوم شخص مفرد (بر می خیزد).

اوّل شخص جمع (بر می خیزیم) ، دوم شخص جمع (بر می خیزید) ، سوم شخص جمع (بر می خیزند).

قسمت های اصلی فعل : بُن + شِناسه.

بُن جزء ثابتی است که مفهوم اصلی فعل را نشان می دهد. هر فعلی دارای بُن است. شناسه جزء متغیری است که شخص وتعداد فعل را نمایان می کند. گاه پیش می آید که فعل دارای شناسه نباشد. مثال :

شنیدم ، شنیدی ، شنید ـ شنیدیم ، شنیدید ، شنیدند.

در این مثال ، شنید بُن است واجزای دیگر ، شناسه اند.

بُن ، خود ، دو گونه است : بُن ماضی ، بُن مضارع.

__________________

١ ـ از رنجی که می بریم ٤٤.

٢ ـ تا پیروزی ٧٧.

٣ ـ فریاد روزها ٣٢.