در نصابهایی که سابقا بیان کردیم، مثلا در پنج نصاب اول شتر، بیان کردیم که باید شاة به عنوان زکات پرداخت شود. کما این که در نصابهای خود غنم نیز، شاة را به عنوان زکات بیان کردیم. مرحوم شهید، در این قسمت، شرایط آن شاة که به عنوان زکات دفع میشود را زک میفرماید.
البته باید به این نکته توجه داشت که برخی از شرایطی که مرحوم شهید ذکر میفرماید، شرایط مخصوص آن شاة است. اما برخی از شرایطی که در ادامه ذکر میکند، مربوط به همه انعام ثلاثهای که به عنوان زکات قرار میگیرند، میشود. خواه بقر یا ابل باشد. هنگامی که به عنوان زکات میخواهد پرداخت شود، بعضی از شرایط عمومی است و برای شاة و ابل و بقر است و میان آنها مشترک است.
شرط اول از شرایط مخصوص شاة:
گوسفند باید جذع باشد. یعنی اگر میخواهد از ضأن (از گوسفند)، زکات را پرداخت نماید، باید جذع باشد. جذع یعنی هفت ماه ضأن، کامل شده باشد. اما اگر میخواهد از معز (بز)، زکات پرداخت نماید، باید ثنی باشد. ثنی یعنی یک سالش کامل شده باشد. به عبارت دیگر باید دوازده ماه آن کامل شده باشد.
چرا به این شکل فرق گذاشته شده است؟
مرحوم شهید میفرماید: به جهت آن که هنگامی که ضأن، هفت ماهش کامل باشد، آماده جفت گیری با ماده است. یعنی میتواند ماده را حامله کند. اما معز اینگونه نیست. یعنی بز هنگامی این صلاحیت را پیدا میکند که یکسالش بطور کامل، پر شده باشد. البته برخی به گونهای دیگر فرمودهاند. آنان فرمودهاند: در صورتی که از پدر و مادر جوان باشد، در اتمام هفت ماهگی، دندانهای جلوی خودش را میاندازد و این نشانه بلوغ است و در ضأن، هفت ماهگی کافی است. اما اگر پدر و مادرش جوان نباشد (یا هر دو پیر باشد و یا یکی پیر باشد.) در این صورت تا هشت ماهگی، دندانها جلوی خودش را نمیاندازد و طبیعتا تا آن هنگام بالغ نشده و لذا باید تا هشت ماهگی به عنوان زکات آن را پرداخت نکنند.
شرط دوم از شرایط عمومی:
چهار حیوان است که به عنوان زکات پذیرفته نمیشود. این چهار حیوان اختصاص به شاة ندارد. بلکه هم در شاة و هم در غیر شاة است.
چهار حیوان عبارتند از: رُبّی، ذات العوار، مریضه، هَرِمَه.
رُبّی یعنی حیوانی که تازه بچه آورده و به تازگی زایمان کرده است. این حیوان تا ۱۵ روز اول زایمان، به عنوان زکات نمیتواند پرداخت شود.
چرا نمیتوان این حیوان را به عنوان زکات پرداخت کرد؟
زیرا حیوان در این پانزده روز در حال نفاس است و لذا مریض محسوب میشود و هنگامی که مریض محسوب شد، به عنوان زکات نمیتوان آن را پرداخت کرد. حتی اگر مالک راضی باشد.
چرا مرحوم شهید میفرماید حتی اگر مالک راضی باشد؟
چون برخی گفتهاند: منع پرداخت رُبّی به عنوان زکات مربوط به صورتی میشود که مالک راضی نباشد.
افرادی که گفتهاند رُبی را نمیتوان به عنوان زکات پرداخت نمود، علت را احتیاج مالک دانستهاند. یعنی آنان گفتهاند که مالک به این رُبی احتیاج دارد. احتیاج دارد که بچه متولد شده را شیر دهد و بتواند آن بچه را بزرگ کند. بخاطر این که مادر از بچه جدا نشود، مالک باید راضی باشد. اگر مالک راضی نباشد، نمیتوان رُبی را به عنوان زکات پرداخت نمود. اما مرحوم شهید میفرماید این سخن صحیح نیست. اساسا چه مالک راضی باشد و چه مالک راضی نباشد، نمیتوان رُبی را به عنوان زکات، پرداخت نمود. مگر آن که همه گوسفندان، رُبی باشد. مثلا شخصی مالک ۴۰ گوسفند است و تمام این گوسفندان، همزمان زایمان کردهاند و الان وقت پرداخت زکات است و در این وقت همه آنان رُبی میباشند. در این جا نمیتوان گفت که یک گوسفند غیر از این گوسفندان باید بخری و به عنوان زکات پرداخت نمایی بلکه یکی از همان گوسفندان به عنوان زکات پذیرفته میشود.
ذات العوار یعنی گوسفندی که صاحب عیب است. یعنی اگر گوسفند معیوب باشد، نمیتوان به عنوان زکات، پرداخت نمود.
مریضه، حیوانی که مریض است.
هرمه، یعنی حیوان پیر.
نکتهای که در رُبی بیان شد، در این سه مورد اخیر نیز وجود دارد. یعنی اگر همه حیوانات، ذات عوار باشند یا همه آنها مریضه باشند یا همه آنها پیر باشد، پرداخت آنان به عنوان زکات، اشکالی ندارد.