فصل : [تناقض و عكس‏]

تناقض (*) وعكس در شرطيّات بر قياس حمليّات معلوم مى شود.

فصل : [اقسام حجت‏]

حجّت بر سه قسم است :

يكى قياس كه آن استدلال است از حالِ كلّى بر حالِ جزئى چنانكه گويى : «كلّ انسان حيوان ، و كلّ حيوان جسم ، فكلّ انسان جسم.

پس استدلال كردى از حال حيوان كه كلّى است بر حال جزئى كه انسان است.

دوّم استقراء كه آن استدلال است از حال جزئيّات بر حال كلّى چنانكه گويى : هر يك از انسان و طيور و بهائم فكّ اسفل را مى جنبانند در حال مَضْغ ، پس جميع حيوانات چنين باشند ، پس استدلال كردى از حال جزئيّات كه انسان و طيور و بهائم است بر حال حيوان كه كلّى ايشان است.

سيّم تمثيل و آن استدلال است از حال جزئى بر حال جزئى ديگر چنانكه گويى نبيذ حرام است بنابر اين كه خمر حرام است و هر دو جزئى مسكرند.

فصل : [استقراء و تمثيل‏]

استقراء و تمثيل مفيد ظنّ باشند و قياس مفيد يقين. پس عمده در

____________________________

(*)