بخشی از مستحبات را در جلسه گذشته بیان نمودیم و در جلسه حاضر، ادامه مستحبات را بیان خواهیم کرد.
ادامه مستحبات نماز:
مستحب اول: قنوت
یکی دیگر از مستحبات نماز، قنوت است. مستحب است که مصلی، در نماز، قنوت بگیرد. استحباب قنوت، استحباب مؤکد است. برخی از فقها مانند مرحوم شیخ صدوق، قائل به وجوب هستند.
زمان قنوت، بعد از قرائت رکعت دوم بعد از همه نمازهای یومیه (جهریه و اخفاتیه) است. همچنین در غیر نمازهای یومیه، چه نوافل یومیه و چه غیر از آن از نوافل و واجبات دیگر در تمام نمازها، قنوت وجود دارد.
مرحوم شهید، دو مورد را استثنا می‌کند.
۱) نماز جمعه که دو قنوت دارد. یک قنوت قبل از رکوع رکعت اول و یک قنوت، بعد از رکوع رکعت دوم.
۲) نماز وتر (نماز یک رکعتی بعد از نماز شفع در رکعت آخر) ایشان برخلاف مشهور، معتقد است که یک قنوت قبل از رکوع دارد و یک قنوت بعد از رکوع دارد. یعنی در یک رکعت نماز وتر، قبل و بعد از رکوع، قنوت دارد. هرچند که مشهور معتقد است که نماز وتر، یک قنوت در قبل از رکوع، دارد.
البته برخی معتقدند که مصلی در هر نمازی، مخیر است که قنوت را قبل از رکوع یا بعد از رکوع انجام دهد. مانند محقق حلی، چنین نظری را دارد.
شهید ثانی می‌فرماید: هو حسن للخبر. یعنی این نظر محقق حلی، نظر خوبی است. دلیل آن هم وجود روایت است. روایت چنین است: عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: اَلْقُنُوتُ قَبْلَ اَلرُّكُوعِ وَ إِنْ شِئْتَ فَبَعْدُ[۱].
شهید ثانی این روایت را قبول دارد اما برخی این روایت را حمل بر تقیه کرده‌اند و آن را غیر قابل استفاده می‌دانند. شهید ثانی، معتقد است که نمی‌توان این روایت را حمل بر تقیه کرد. باید به این نکته توجه داشت که در صورتی می‌توان روایتی را حمل بر تقیه کرد که فتوای امام در آن روایت، مطابق فتوای اهل تسنن باشد. اما در این مورد، اساسا اهل تسنن، قائل به تخییر قنوت، قبل و بعد از رکوع نیستند. هنگامی که اهل تسنن به این فتوا قائل نباشند، چه معنا دارد که روایت را حمل بر تقیه کنیم؟!
سوال: چه دعایی در قنوت ذکر شود؟
پاسخ: مرحوم شهید می‌فرماید: افضل آن است که در قنوت، از دعا و اذکار مرسوم اهل بیت عليهم‌السلام استفاده شود. یعنی از ادعیه و اذکاری استفاده شود که مأثور از اهل بیت عليهم‌السلام است. البته غیر آن جایز است.
افضل آن است که در قنوت، کلمات فرج قرائت شود. یعنی لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ اَلْعَلِيُّ اَلْعَظِيمُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ اَلْحَلِيمُ اَلْكَرِيمُ سُبْحَانَ اَللَّهِ رَبِّ اَلسَّمَاوَاتِ اَلسَّبْعِ وَ رَبِّ اَلْأَرَضِينَ اَلسَّبْعِ وَ مَا بَيْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ رَبِّ اَلْعَرْشِ اَلْعَظِيمِ وَ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ اَلْعَالَمِينَ.
در رتبه بعد، از حیث فضیلت این دعا است: للّهمّ اغفر لنا وارحمنا وعافِنا واعفُ عنّا في الدنيا والآخرة إنّك على كلّ شيءٍ قدير.
اقل ذکری که در قنوت گفته می‌شود آن است که سه بار یا پنج بار، سبحان الله است.
غیر از این موارد، مصلی می‌تواند هرچقدر که خواست دعا بخواند.
ذکر چند نکته:
نکته اول: مستحب است که دو دست را در قنوت، تا صورت بالا بیاورد. به گونه‌ای که کف دست‌ها به سوی آسمان باشد و انگشتان، غیر از انگشت شست، به یکدیگر چسبیده باشد و انگشت شست از چهار انگشت دیگر، جدا باشد.
نکته دوم: مستحب است امام جماعت و کسی که فرادا نماز را اقامه می‌کند، قنوت را بصورت جهری بیان کند اما شخص مأموم، قنوت را آهسته قرائت کند.
نکته سوم: اگر مصلی، قنوت را قبل از رکوع فراموش کند، آن را می‌تواند بعد از رکوع انجام دهد. هرچند که قائل باشیم جایگاه قنوت، قبل از رکوع است. شخصی مانند شهید ثانی معتقد است که قنوت را می‌توان بصورت اختیاری قبل یا بعد از رکوع انجام دهد. چنین شخصی بحثی ندارد. اما ایشان می‌فرماید هرچند که قائل شویم در حال اختیار جایگاه قنوت، قبل از رکوع است، مصلی می‌تواند در فرض فراموشی، می‌تواند بعد از رکوع، قنوت را انجام دهد. البته اگر بعد از رکوع هم یادش نیامد، پس از آن که نماز به اتمام رسید، رو به قبله در حالی که نشسته است می‌تواند، قنوت را انجام دهد و اگر بازهم فراموش کرد می‌تواند در مسیر، رو به قبله در طریق، قنوت را انجام دهد.
نکته چهارم: لازم است که مأموم از امام جماعت، در قنوت تبعیت کند. حتی اگر مأموم مسبوق باشد. یعنی اگر مأموم بعد از امام جماعت (مثلا رکعت دوم امام جماعت است و مأموم به مسجد رسید. در این حالت، رکعت دوم امام جماعت، رکعت اول مأموم می‌شود) در این صورت، لازم است که مأموم در رکعت اول، از امام جماعت در قنوت تبعیت کند و قنوت را انجام دهد.
نکته پنجم: در قنوت و مواضع دیگر نماز، مستحب است که برای دین و دنیای خودش دعا کند. اما باید توجه داشت، امری که شخص در قنوتش دعا می‌کند نباید حرام باشد. اگر کسی درخواست حرام در نماز بکند، نمازش باطل است. البته بطلان نماز در صورتی است که علم به حرام بودن آن شئ داشته باشد. هرچند اگر بطلان نماز را نداند، مهم نیست. صرف این که بداند آن شئ حرام است، نمازش باطل است هرچند که نداند با درخواست چنین چیزی نمازش باطل می‌شود. اما اگر اصل حرمت چیزی که درخواست می‌کند را نداند، مرحوم شهید ثانی می‌فرماید دو وجه است. که آیا نماز او باطل می‌شود یا خیر؟ ایشان می‌فرماید: اجود آن است که نماز باطل می‌شود.
