حکم کسی که خواندن سوره حمد را بلد نیست:
اگر کسی خواندن سوره حمد را بلد نباشد، چه تکلیفی دارد؟
مرحوم شهید می‌فرماید: در صورت امکان و سعه وقت، واجب است که سوره حمد را تعلم کند و فراگیرد. اما اگر وقت ضیق است یا شخص توانایی فراگیری سوره را ندارد، چند وجه وجود دارد.
۱. مقداری از حمد را بلد است و مقداری را بلد نیست: مرحوم شهید می‌فرماید: اگر مقداری که بلد است را درست می‌خواند و عرفا به آن قرآن می‌گویند. مثلا یک آیه کامل را بلد است. در این صورت همان مقداری را که بلد است را بخواند.
۲. اگر قدری را بلد است که عرفا به آن قرآن نمی‌گویند. مثلا فقط الحمد لله را بلد است اما بلد نیست و نمی‌تواند بگوید: الحمد لله رب العالمین. عرف، الحمد لله به تنهایی را قرآن محسوب نمی‌کند. این شخص حکم کسی را دارد که هیچ چیزی بلد نیست. مرحوم شهید در این قسمت چند نکته را متذکر می‌شود.
الف) اگر مقداری را بلد است، آیا به همان مقداری که بلد است، اکتفا کند یا عوض آن مقداری که بلد نیست، باید چیز دیگری را بیان کند؟ ایشان می‌فرماید: ظاهر عبارت مصنف این است که عوض لازم نیست. چون عبارت مصنف چنین است: فإن ضاق الوقتُ قرأ ما يحسن منها و سخنی از عوض مطرح نکرده است. اما مرحوم شهید اول در کتاب الدروس، فرموده: نیاز به عوض دارد و قول به تعویض هم، قول اشهر است.
ب) اگر قائل به وجوب تعویض شدیم، در این صورت اگر غیر از حمد از جاهای دیگر قرآن را بلد نیست، همان مقدار از حمد را که بلد است، تکرار کند. مثلا الحمد لله رب العالمین را به قدری تکرار کند تا به اندازه یک سوره حمد شود. اما اگر غیر از حمد از قرآن در جاهای دیگر، چیزی را بلد است، دو وجه دارد. آیا یک آیه‌ای که از سوره حمد را بلد است را بخواند و بقیه را از جاهای دیگر قرآن بخواند؟ یا در این جا هم همان آیه حمد را باید تکرار کند؟
کسانی که می‌گویند همان آیه حمد را تکرار کند، می‌گویند: بعض خود حمد، اقرب به حمد است و لذا همان یک آیه سوره حمد را تکرار کند، بهتر از آن است که جای دیگر از قرآن را بخواند.
کسانی که می‌گویند، جای دیگر از قرآن را بخواند، می‌گویند: یک چیز نمی‌تواند هم اصل باشد و هم بدل محسوب شود. لذا اگر می‌تواند، جای دیگری از قرآن را بخواند.
ج) چه بدل را تکرار آنچه از حمد بلد است، باشد و چه غیر از حمد از سایر جاهای قرآن باشد، آیا لازم است که مقدار عوض با فائت، در حروف مساوی باشند؟ ایشان می‌فرماید: قول اشهر این است که باید مساوی باشند. یعنی اگر الحمدلله رب العالمین را بلد است و بقیه را میخواهد از جای دیگر قرآن بخواند یا از خود سوره حمد تکرار کند، تعداد حروف بقیه حمد با تعدا حروف عوضی که می‌خواند، باید یکی باشد.
یا همانند برخی قائل شویم همین که در تعداد آیات مساوی باشند کفایت می‌کند؟ مثلا اگر ۵ آیه از حمد را نمی‌خواند، از جای دیگر قرآن ۵ آیه را بخواند. خواه در تعداد حروف مساوی باشد یا در تعداد حروف مساوی نباشد.
نکته: تعداد حروف، به صورت حد اقلی به مقدار فائت باشد اما اگر مقداری بیشتر شد، اشکالی ندارد. اگر گفته شود که تعداد حروف عوض با تعداد حروف فائت باید مساوی باشد و کم و زیاد نباشد، مشکل حاصل می‌شود. چون اگر کسی بخواهد مثلا الحمدلله رب العالمین را تکرار کند تا به اندازه سوره مبارکه حمد شود، مثلا باید شش بار بصورت کامل تکرار کند و در مرتبه هفتم بگوید: الحمدل و بقیه آیه را نخواند که تعداد حروفش با تعداد حروف فائت مساوی شود.
د) مراعات ترتیب بین بدل و مبدل، لازم است. اگر ابتدای حمد را بلد است، عوض را باید بعدش بیاورد. یعنی الحمد لله رب العالمین را که بلد است را ابتدا بگوید و سپس بدل را بیان کند. اگر انتهای سوره حمد را بلد است، باید ابتدا عوض را بیان کند و بعد آیه آخر سوره مبارکه حمد را که بلد است، بیان کند. اگر اول و آخر سوره حمد را بلد است، ابتدای سوره حمد را بخواند و سپس عوض را بیان کند و در نهایت سوره حمد را قرائت کند. اگر وسط سوره حمد را بلد است، ابتدا عوض را بیان کند و سپس وسط سوره حمد را قرائت کند و در پایان عوض را قرائت کند.
تمام آنچه که بیان شد، مربوط به صورتی می‌شود که این شخص امکان شرکت در نماز جماعت را نداشته باشد و الا اگر می‌توان نماز را بصورت جماعت اقامه کند، اقامه جماعت، مقدم می‌شود بر اتیان بدل. چون اقتدا کردن در حکم قرائت تامه است. همچنین اگر می‌تواند با تلقین دیگری بخواند یا از روی قرآن کریم، بخواند، طبیعتا بهتر آن است که با تلقین یا از روی کتاب بخواند. بلکه ایشان می‌فرماید: برخی، خواندن از روی مصحف در حال اختیار هم مجزی می‌دانند. گرچه ایشان می‌فرماید: اولی این است که از روی قرآن خواندن، اختصاص به نافله دارد و در نماز واجب نمی‌توان از روی قرآن، خواند.
