درس الروضة البهیة (بخش ۱) (الطهارة - الخمس)

جلسه ۷۵: استحباب ساخت مسجد

 
۱

خطبه

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین.

۲

عبارت خوانی آغازین

۳

روایات مربوط به فضیلت نماز در مساجد مختلف

در جلسه گذشته، تفاوت مساجد در فضیلت مطرح شد.

برای مسجد الحرام، صد هزار برابر، مسجد النبی، ده هزار برابر، مسجد کوفه و مسجد الاقصی هزار برابر، مسجد جامع، صد برابر، مسجد قبیله، بیست و پنج برابر و مسجد بازار، دوازده برابر، فضیلت ذکر شد.

روایاتی که در این زمینه وجود دارد، بیان نشد. در این جلسه ابتدا برخی از روایات این مسئله بیان می‌شود و پس از آن به مباحث دیگر اشاره می‌شود.

۱) عَنِ اَلصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ آبَائِهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: صَلاَةٌ فِي مَسْجِدِي هَذَا تَعْدِلُ عِنْدَ اَللَّهِ عَشَرَةَ آلاَفِ صَلاَةٍ فِي غَيْرِهِ مِنَ اَلْمَسَاجِدِ (پیامبر اکرم، مسجد النبی را با خانه و غیر مسجد قیاس نفرمود. بر اساس این روایت، هر ثوابی که برای اقامه نماز در مساجد دیگر در نظر گرفته شود، مسجد النبی ده هزار برابر آن مساجد، ثواب دارد.) إِلاَّ اَلْمَسْجِدَ اَلْحَرَامَ (مگر مسجد الحرام)، فَإِنَّ اَلصَّلاَةَ فِيهِ تَعْدِلُ مِائَةَ أَلْفِ صَلاَةٍ. (نماز در مسجد الحرام، معادل با صد هزار نماز است)

این روایت هم مسجد الحرام و هم مسجد النبی را مطرح می‌کند.

۲) إِنَّ اَلصَّلاَةَ اَلْمَكْتُوبَةَ فِيهِ لَتَعْدِلُ بِأَلْفِ صَلاَةٍ. معادل هزار نماز است.

۳) عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: صَلاَةٌ فِي بَيْتِ اَلْمَقْدِسِ تَعْدِلُ أَلْفَ صَلاَةٍ وَ صَلاَةٌ فِي اَلْمَسْجِدِ اَلْأَعْظَمِ (منظور مسجد جامع است) مِائَةُ صَلاَةٍ وَ صَلاَةٌ فِي مَسْجِدِ اَلْقَبِيلَةِ خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ صَلاَةً وَ صَلاَةٌ فِي مَسْجِدِ اَلسُّوقِ اِثْنَتَا عَشْرَةَ صَلاَةً وَ صَلاَةُ اَلرَّجُلِ فِي بَيْتِهِ وَحْدَهُ صَلاَةٌ وَاحِدَةٌ.

۴

تبیین معنای مسجد المرأة بيتها

مرحوم شهید می‌فرماید: مسجد المرأة بیتها

این تعبیر در مجامع روایی یافت نشد. آنچه که در روایات در این زمینه وجود دارد چنین است: أَنَّ خَيْرَ مَسَاجِدِ اَلنِّسَاءِ اَلْبُيُوتُ. بهترین مسجد برای زنان، خانه‌ها می‌باشد. [۱] در روایت دیگر چنین بیان شده: قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: صَلاَةُ اَلْمَرْأَةِ وَحْدَهَا فِي بَيْتِهَا (نماز زن به تنهایی در خانه) كَفَضْلِ صَلاَتِهَا فِي اَلْجَمْعِ خَمْساً وَ عِشْرِينَ دَرَجَةً[۲]. (بیست و پنج درجه بالاتر است از نماز در جمع)

در روایت دیگر چنین بیان شده: عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: صَلاَةُ اَلْمَرْأَةِ فِي مِخْدَعِهَا أَفْضَلُ مِنْ صَلاَتِهَا فِي بَيْتِهَا وَ صَلاَتُهَا فِي بَيْتِهَا أَفْضَلُ مِنْ صَلاَتِهَا فِي اَلدَّارِ. خانه‌ای را در نظر بگیرید که سالنی دارد و پشت آن سالن یک اتاق دارد و در آن اتاق یک پستو دارد. حضرت می‌فرماید: صَلاَةُ اَلْمَرْأَةِ فِي مِخْدَعِهَا - مخدع به اتاقی که در پستو خانه قرار می‌گیرد، اطلاق می‌شود- أَفْضَلُ مِنْ صَلاَتِهَا فِي بَيْتِهَا وَ صَلاَتُهَا فِي بَيْتِهَا أَفْضَلُ مِنْ صَلاَتِهَا فِي اَلدَّارِ[۳].

ممکن است زن در بالکن خانه نماز را اقامه کند، هرچند در خانه نماز را اقامه کرده است اما در اتاق نیست. در اتاق بهتر از بیرون است. اقامه نماز در مخدع بهتر از اقامه نماز در اتاق است. یعنی هرچه پوشیده‌تر باشد، بهتر است.

مرحوم شهید ثانی در رابطه با عبارت مرحوم مصنف می‌فرماید: ممکن است که دو معنا برای آن در نظر بگیریم.

معنای اول: نماز زن در خانه، افضل از این است که خارج شود به مسجد. یعنی، خانه، برای زن، بالاتر از مسجد می‌باشد. لذا اگر در خانه نماز بخواند، فضیلت بیشتری دارد.

این معنا در صورتی است که حضرت بخواهند بفرمایند، برخلاف مرد که اگر در خانه نماز بخواند، پایین‌تر است و اگر در مسجد اقامه نماز کند، بهتر است. اگر زن در داخل خانه نماز بخواند بهتر است.

معنای دوم: معنای عبارت این نیست که مسجد برای زن فضیلت ندارد بلکه مراد از مسجد المرأة فی بیتها آن است که اقامه نماز زن در بیت، در فضیلت مانند مسجد برای او است. به عبارت دیگر، ثواب اقامه نماز در خانه برای زن مانند اقامه نماز در مسجد است.

در معنای اول گفته می‌شود، مسجد برای زن، مسجد نیست. بلکه مسجد حکم خانه و خانه حکم مسجد را دارد. لذا اگر زن می‌خواهد فضیلت مسجد را کسب کند باید در منزل، اقامه نماز کند. اما در معنای دوم گفته می‌شود که مسجد زن، خانه او است. یعنی اگر زن، در خانه نماز را اقامه کند، همان فضیلت مسجد را کسب می‌کند. لذا لازم نیست که برای طلب فضیلت به مسجد برود.

سوال: با توجه به این که مساجد، در فضیلت مختلف هستند. آیا بیت زن در فضیلت مانند مطلق مسجد (اصل مسجد) است. یعنی خانه، مزیت زائده در فضیلت را ندارد. یا در فضیلت مانند آن مسجدی است که زن اراده رفتن به آن مسجد را دارد. یعنی اگر زن می‌خواسته برای اقامه نماز به مسجد الحرام برود ولی در خانه نماز خوانده، فضیلت مسجد الحرام را بدست آورده. اگر می‌خواسته به مسجد محل برای اقامه نماز برود اما نرفته و در خانه نماز خوانده، فضیلت مسجد محل را بدست آورده.

پاسخ: مرحوم شهید ثانی می‌فرماید: ظاهر در این است که مورد دوم منظور است.

ظاهر روایاتی که بیان شد، آن است که در صدد ترغیب زنان به نرفتن مسجد است. اگر روایات در مقام ترغیب به نرفتن در مسجد است. معنای اول نمی‌تواند درست باشد. زیرا در معنای اول بیان شد که خانه زن برای زن حکم اقل مساجد را داشته باشد. اگر حکم اقل مساجد را داشته باشد، زنان برای کسب فضیلت بیشتر، به مساجد می‌روند. مثلا مسجد کوفه یا مسجد جامع در نزدیکی منزل او می‌باشد و برای کسب فضیلت بیشتر به آن مساجد می‌روند. این معنا با ترغیب به نرفتن مسجد، سازگار نیست.

اما اگر گفته شود که منزل زن همان حکمی را دارد که زن می‌خواهد به آن مسجد برود، با ترغیب به نرفتن سازگار است. از این رو است که مرحوم شهید معنای دوم را مناسب می‌داند.


وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۳۷.

وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۳۷.

وسائل الشیعة، ج۵، ص۲۳۶.

۵

تطبیق تبیین معنای مسجد المرأة بيتها

﴿ ومسجد المرأة بيتها ﴾ بمعنى أنّ صلاتها فيه أفضل من خروجها إلى المسجد (مسجد زن، بیت زن است)، أو بمعنى كون صلاتها فيه (به معنای این که نماز زن در خانه خودش، افضل است از خروج زن الی المسجد. معنای اول، بیت را افضل می‌داند. گویی عبارت در صدد بیان این معنا است که بین خانه و مسجد، برای زن، بیت مسجد است. انگار، مسجد برای زن مسجد نیست. دقیقا عکس مردان. یا معنای دیگری در نظر بگیریم و آن عبارت است از این که) كالمسجد في الفضيلة (اگر زن به مسجد برود، فضیلت مسجد را کسب می‌کند اما اگر در خانه هم اقامه کند، فضیلت مسجد را کسب می‌کند.)، فلا تفتقر إلى طلبها بالخروج (نیاز ندارد زن برای طلب فضیلت به خروج از خانه. یعنی لازم نیست که بواسطه خروج از منزل و رفتن به مسجد، طلب فضیلت کند بلکه اگر در خانه نماز بخواند همان فضیلت را کسب می‌کند). وهل هو كمسجدٍ مطلقٍ أو كما تريد الخروج إليه فيختلف بحسبه؟ (آیا بیت مثل مسجد مطلق است؟ یعنی اصل مسجد بدون مزیت زائده. یعنی اقل ثواب مسجد را کسب می‌کند. یا بیت مانند مسجدی است که زن اراده دارد خروج به آن مسجد را؟ باید به شرایط فراهم برای زن، توجه داشت و اراده دارد که به کدام مسجد برود. اگر مثلا در کنار منزل او دو مسجد وجود دارد و زن معمولا به مسجد جامع می‌رود تا ثواب بیشتری ببرد. الآن هم اراده کرده بود که به مسجد جامع برود اما به دلیل وجود روایت منصرف شد و در خانه نماز را اقامه کرد. اگر اراده مسجد جامع را داشته و نرفته، ثواب مسجد جامع را به او می‌دهند) الظاهر الثاني (مرحوم شهید می‌فرماید: ظاهر در معنای دوم است. زیرا روایات این مسئله، ظاهرا در مقام ترغیب تشویق زن به نرفتن به مسجد است. این غرض با معنای دوم سازگار است).

۶

استحباب ساخت مساجد و مستحبات آن

استحباب ساخت مساجد:

ساختن مسجد، مستحب مؤکد است. در روایتی چنین نقل شده است: مَنْ بَنَى مَسْجِداً كَمَفْحَصِ قَطَاةٍ، بَنَى اَللَّهُ لَهُ بَيْتاً فِي اَلْجَنَّةِ (کسی که مسجدی بسازد، خداوند بیتی برای او در بهشت، می‌سازد. ابو عبیده می‌گوید: این روایت را از امام شنیده بودم. زمانی حضرت در مسیر مکه به من عبور کرده بودند) قَالَ أَبُو عُبَيْدَةَ، وَ مَرَّ بِي وَ أَنَا بَيْنَ مَكَّةَ وَ اَلْمَدِينَةِ أَضَعُ اَلْأَحْجَارَ (من با سنگ مسجدی ساخته بودم. به امام عرض کردم) فَقُلْتُ هَذِهِ مِنْ ذَاكَ (آیا امید داشته باشم که این مسجد هم از همان ثوابی که فرموده بودید، برخوردار باشد؟) قَالَ نَعَمْ (حضرت فرمودند: بله)[۱].

معنای کمفحص قطاة:

قطاة به مرغ سنگخواره می‌گویند که به اندازه کبوتر است. مفحص، محلی است که قطاة، آن محل را صاف و نرم می‌کند تا در آن محل تخم بگذارد.

حضرت فرمود اگر کسی به این اندازه هم مسجد بسازد، خداوند برای او خانه‌ای در بهشت می‌سازد.

ممکن است کسی بگوید مفحص قطاة برای مسجد معنا ندارد. چون اقامه نماز در این مکان کوچک امکان ندارد. پس چرا حضرت چنین تشبیهی را بیان فرمودند؟

مرحوم شهید می‌فرماید: تشبیه به مفحص قطاة، مبالغه در صغر است. حضرت در صدد بیان این نیست که حقیقتا کسی مسجد به این کوچکی بنا کند. بلکه این روایت در صدد بیان آن است که اشخاص می‌توانند در تأسیس مسجد، اکتفا کنند به این که مثلا جایی را سنگ چینی کند. یا به اندازه‌ای کوچک باشد که تنها یک یا دو نفر در آن نماز بخوانند.

سپس می‌فرماید که مستحب است مسجد بدون سقف ساخته شود، هرچند که تنها قسمتی از مسجد خالی از سقف باشد. یعنی بخشی از مسجد، سقف نداشته باشد. اگر بخشی از مسجد، سقف داشته باشد، کراهت ندارد اما بخشی از آن بدون سقف باشد، مستحب است.

همچنین ساخت وضو خانه و سرویس بهداشتی، مستحب است. به این مکان میضاة گفته می‌شود. اصل میضاة، موضاة، مشتق شده از وضوء است. ایشان می‌فرماید: مستحب است که بیرون مسجد این مکان ساخته شود. البته باید توجه داشت که منظور از بیرون مسجد، مربوط به زمانی است که قبل از مسجدیت آن محل، میضاة را داخل در مسجد بسازد. یعنی قبل از این که صیغه مسجد را بخواند، در آن مکان، محلی را برای وضو و سرویس بهداشتی قرار دهد. طبیعتا بعدا که بخواهد صیغه مسجد را بخواند برای غیر آن محل صیغه را می‌خوانند. این صورت مکروه است. اما اگر داخل آن مکان، مسجد شده است و بعد از این که مسجد شده، بخواهد سرویس بهداشتی و وضو خانه را تأسیس کند، از نظر مرحوم شهید، این کار جایز نیست. زیرا سرویس بهداشتی موجب نجاست آن محل می‌شود و مسجد را نمی‌توان نجس کرد. وضو خانه هم از این باب که مانع نماز است، دارای اشکال است.

همچنین ساختن مناره و گلدسته، مستحب است. مناره را در کنار دیوار مسجد، نه داخل و وسط مسجد، ساخته می‌شود. کراهت داخل مسجد، مربوط به زمانی است که قبل از مسجدیت، مناره را بسازند. اما اگر بعد از این که داخل آن مکان، مسجد شده است، بخواهند مناره را بسازند، حرام است. چون مناره موجب می‌شود بخشی از محل نماز را اشغال کند.

شهید ثانی می‌فرماید: عبارت مرحوم مصنف چنین است: والمنارة مع حائطها. از کلمه «مع» استفاده می‌شود که مستحب است، مناره بالا‌تر از دیوار مسجد نباشد، و الا مع حائط، صدق نمی‌کند.


وسائل الشیعة ج۵ ص۲۰۴

۷

تطبیق استحباب ساخت مساجد و مستحبات آن

﴿ ويُستحبّ اتّخاذ المساجد استحباباً مؤكّداً ﴾ (مستحب است ساختن مساجد) فمن بنى مسجداً بنى اللّٰه له بيتاً في الجنة (در برخی از روایات بیان شده: مَنْ بَنَى مَسْجِداً كَمَفْحَصِ قَطَاةٍ. لذا می‌فرماید:) وزيد في بعض الأخبار: «كمفحص قطاة» (یعنی بعد از کلمه مسجدا) وهو (کلمه مفحص) كمقعد (بر وزن مَقعَد است) الموضع الذي تكشفه القطاة وتليّنه بجؤجؤها لتبيض فيه (آن محلی که انتخاب می‌کند مرغ سنگخواره و آن مکان را با سینه خود، نرم و صاف میکند، تا در آن مکان تخم گذاری کند. چرا مسجد را به مفحص قطاة تشبیه کرده‌اند؟)، والتشبيه به مبالغةٌ في الصغر (نمی‌خواهد واقعا بفرماید که مسجد را به اندازه ۲۰ سانت بساز. زیرا این مقدار بی‌معنا است. بلکه این فرمایش، مبالغه در صغر است.) بناءً على الاكتفاء برسمه (بنا بر این که اکتفا کند به رسم و علامت مسجد. یعنی برای مسجد حتی دیوار هم نمی‌کشیدند بلکه صرفا یک علامت درست می‌کرد.) حيث يمكن الانتفاع به في أقلّ مراتبه (علامت گذرای کند آن مکانی که یمکن الانتفاع به اقل مراتب. یعنی حد اقل جای یک نماز گزار باشد) وان لم يُعمل له حائطٌ ونحوه (هرچند که برای آن محل دیوار ساخته نشود).

قال أبو عبيدة الحذّاء ـ راوي الحديث ـ (راوی حدیث بالا می‌گوید:): مرّ بي أبو عبد اللّٰه عليه‌السلام (امام صادق از من گذشت) في طريق مكّة وقد سوّيت أحجارَ المسجد (من دیوار‌های مسجد را ساخته بودم) فقلت: جعلت فداك! نرجو أن يكون هذا من ذاك؟ (امید داشته باشیم این مسجد از همان مساجدی که فرمودید باشد؟) فقال: نعم (حضرت فرمودند: بله، این نیز همان حکم را دارد).

ويُستحبّ اتّخاذها ﴿ مكشوفة ﴾ ولو بعضها (مستحب است که مسجد را بدون سقف بسازد. هرچند که بخشی از آن نیاز است سقف داشته باشد.)، للاحتياج (للاحتیاج، دلیل برای ولو بعضها است. چرا گفته می‌شود که ولو بخشی مکشوفه باشد و بخش دیگر مکشوفه نباشد؟ می‌فرماید:) إلى السقف في أكثر البلاد لدفع الحرّ والبرد (چون در اکثر بلاد نیاز به سقف برای دفع سرما و گرما، است.) ﴿ والميضاة ﴾ (میضاة در لغت به معنای بیت یتطهر فیه، است. به معنای وضو خانه و مستراح است) وهي المطهرة (محلی که در آن تطهیر می‌شود) للحدث (برای وضو و غسل) والخبث ﴿ على بابها ﴾ (میضاة خارج از مسجد باشد.) لافي وسطها (داخل مسجد نباشد) على تقدير سبق إعدادها على المسجديّة (به فرض سابق بودن آماده کردن میضاة بر مسجد. یعنی اگر قبل از مسجدیت، میضاة را داخل در مسجد آماده کرده باشند، کراهت دارد)، وإلّا (اگر بعد از مسجدیت باشد) حرم في الخبثيّة مطلقاً (و در آنجا مستراح بسازند، مطلقا حرام است. مطلقا یعنی چه مضر به محل نماز گزاران باشد و چه مضر نباشد) والحدثيّة (وضو خانه نیز حرام است) إن أضرّت بها (اگر ضرر به محل مسجد داشته باشد. مرحوم شهید در صدد بیان این است که اگر قبل از این که در مکانی صیغه مسجد خوانده شود، در آن مکان مستراح تأسیس شود، کراهت دارد اما حرام نیست. اما اگر بعد از این که صیغه مسجد خوانده شد، حرام است. مستراح بصورت مطلق حرام است. خواهد مزاحم نماز گزاران باشد و خواه مزاحم آن‌ها نباشد. اما اگر فقط می‌خواهد وضو خانه در آن قسمت تأسیس کند، در صورتی که آن وضو خانه مضر به نماز گزاران باشد، حرام می‌باشد.) ﴿ والمنارة (المنارة، عطف به میضاة می‌شود. ساختن مناره) مع حائطها ﴾ (مع حائط المساجد، مستحب است. مع حائط یعنی کنار دیوار مناره را بسازد) لا في وسطها مع تقدّمها على المسجديّة (در وسط مساجد نسازد در فرض این که تقدم دارد مناره بر مسجدیت. اگر اول مناره را می‌سازد و پس از آن صیغه مسجد را می‌خواند، مکروه می‌شود.) كذلك (به همان صورتی که در میضاة بیان شد)، وإلّا (اگر مناره بر مسجدیت تقدم ندارد بلکه تأخر دارد. یعنی اول مسجد شده و بعد از آن مناره ساخته می‌شود) حرم (حرام است. البته در صورتی حرام است که مضر به حال نماز گزاران باشد). ويمكن شمول ﴿ كونها مع الحائط ﴾ (این که مرحوم مصنف فرمود: مع الحائط، ممکن است شامل شود این عبارت) استحباب أن لا تعلو عليه (استحباب این که نباید، مناره از دیوار بلند‌تر باشد.)، فإنّها إذا فارقته بالعلوّ (زمانی که مناره از دیوار بلند‌تر باشد،) فقد خرجت عن المعيّة (دیگر مع حائطها معنا ندارد)، وهو مكروه (در روایات نیز بیان شده است که بلند ساختن مناره نسبت به دیوار و سقف مسجد، مکروه است.

در روایت چنین بیان شده است: عَنِ اَلسَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ: أَنَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ مَرَّ عَلَى مَنَارَةٍ طَوِيلَةٍ -به مسجدی مرور کردند که مناره طویله‌ای داشت- فَأَمَرَ بِهَدْمِهَا -حضرت امر به خراب کردن آن مناره دادند- ثُمَّ قَالَ لاَ تُرْفَعُ اَلْمَنَارَةُ إِلاَّ مَعَ سَطْحِ اَلْمَسْجِدِ. -حضرت فرمودند که بلند نکنید مناره را مگر با سطح مسجد. یعنی بلندی مناره باید به اندازه‌ای باشد که دیوار مسجد بلند شده است.-

نکته: شاید دلیل این که در روزگار معاصر به این روایات عمل نمی‌شود، بخاطر آن باشد که این دسته از روایات، محل بحث هستند.

نکته دوم: خانه‌ها در گذشته، از دیوار بلندی برخوردار نبودند. لذا اگر کسی برای اذان روی مناره قرار می‌گرفت، معمولا قدرت دید بر خانه‌ها را داشته. شاید علت کراهت این بوده که مؤذن که روی مناره می‌رفته، سبب قدرت دید به خانه‌ها می‌شده. اگر کسی علت کراهت بلندی مناره را این بداند، می‌توان گفت که در روزگار معاصر دیگر این کراهت وجود ندارد. زیرا معمولا کسی برای اذان روی مناره نمی‌رود).

﴿ و مسجد ﴿ القبيلة كالمحلّة في البلد ﴿ بخمس وعشرين .

﴿ و مسجد ﴿ السوق باثنتي عشرة .

﴿ ومسجد المرأة بيتها بمعنى أنّ صلاتها فيه أفضل من خروجها إلى المسجد ، أو بمعنى كون صلاتها فيه كالمسجد في الفضيلة ، فلا تفتقر إلى طلبها بالخروج. وهل هو كمسجدٍ مطلقٍ أو كما تريد الخروج إليه فيختلف بحسبه؟ الظاهر الثاني.

﴿ ويُستحبّ اتّخاذ المساجد استحباباً مؤكّداً فمن بنى مسجداً بنى اللّٰه له بيتاً في الجنة (١) وزيد في بعض الأخبار : «كمفحص قطاة» (٢) وهو كمقعد الموضع الذي تكشفه القطاة وتليّنه بجؤجؤها لتبيض فيه ، والتشبيه به مبالغةٌ في الصغر بناءً على الاكتفاء برسمه حيث يمكن الانتفاع به في أقلّ مراتبه وان لم يُعمل له حائطٌ ونحوه.

قال أبو عبيدة الحذّاء ـ راوي الحديث ـ : مرّ بي أبو عبد اللّٰه عليه‌السلام في طريق مكّة وقد سوّيت أحجارَ المسجد (٣) فقلت : جعلت فداك! نرجو أن يكون هذا من ذاك؟ فقال : نعم (٤).

ويُستحبّ اتّخاذها ﴿ مكشوفة ولو بعضها ، للاحتياج إلى السقف في أكثر البلاد لدفع الحرّ والبرد ﴿ والميضاة وهي المطهرة (٥) للحدث والخبث

____________________

(١) الوسائل ٣ : ٤٨٥ ، الباب ٨ من أبواب أحكام المساجد ، الحديث الأوّل.

(٢) المصدر السابق : ٤٨٦ ، الحديث ٢ و ٦.

(٣) كذا في النسخ ، وفي الوسائل : بأحجارٍ مسجداً.

(٤) الوسائل ٣ : ٤٨٥ ، الباب ٨ من أبواب أحكام المساجد ، الحديث الأوّل.

(٥) المطْهرة بكسر الميم وفتحها : بيت يتطهّر فيه.

﴿ على بابها لافي وسطها على تقدير سبق إعدادها على المسجديّة ، وإلّا حرم في الخبثيّة مطلقاً والحدثيّة إن أضرّت بها ﴿ والمنارة مع حائطها لا في وسطها مع تقدّمها على المسجديّة كذلك ، وإلّا حرم. ويمكن شمول ﴿ كونها مع الحائط استحباب أن لا تعلو عليه ، فإنّها إذا فارقته بالعلوّ فقد خرجت عن المعيّة ، وهو مكروه.

﴿ وتقديمُ الداخل إليها ﴿ يمينه والخارج منها ﴿ يساره عكس الخلاء ، تشريفاً لليُمنى فيهما.

﴿ وتعاهدُ نعله وما يصحبه من عصا وشبهه ، وهو استعلام حاله عند باب المسجد احتياطاً للطهارة ، «والتعهّد» أفصح من «التعاهد» لأنّه يكون بين اثنين ، والمصنّف تبع الرواية (١).

﴿ والدعاءُ فيهما أي الدخول والخروج بالمنقول وغيره.

﴿ وصلاةُ التحيّة قبلَ جلوسه وأقلّها ركعتان ، وتتكرّر بتكرّر الدخول ولو عن قربٍ ، وتتأدّى بسنّةٍ غيرها وفريضةٍ وإن لم ينوها معها؛ لأنّ المقصود بالتحيّة أن لا تنتهك حرمة المسجد بالجلوس بغير صلاةٍ وقد حصل ، وإن كان الأفضل عدم التداخل.

وتكره إذا دخل والإمام في مكتوبةٍ أو والصلاة تقام أو قَرُب إقامتها بحيث لا يفرغ منها قبله ، فإن لم يكن متطهّراً أو كان له عذر مانع عنها فليذكر اللّٰه تعالى.

وتحيّةُ المسجد الحرام الطواف ، كما أنّ تحيّة الحَرَم الإحرام ، ومِنى الرمي.

____________________

(١) الوسائل ٣ : ٥٠٤ ، الباب ٢٤ من أبواب أحكام المساجد ، الحديث ١ و ٣.