موارد ضروری الوجود در تحقق نیت:
اولین واجبی که مرحوم شهید از واجبات وضو، بیان فرمود، نیت بود. مقصود از نیتف، تصمیم می‌باشد. به این معنا که شخص قصد و تصمیم بر انجام فعل (وضو) داشته باشد.
در ادامه اموری که لازم است در نیت وجود داشته باشد بیان می‌شود. باید توجه داشت که قصد انجام فعل به تنهایی در نیت کافی نیست، بلکه نیت باید مشتمل بر سه چیز باشد، تا نیت شرعی تحقق پیدا کند.
۱) قصد وجوب، اگر شخص وضویی می‌گیرد که واجب است (یعنی زمانی وضو می‌گیرد که تکلیف واجبی که نیازمند و مشروط وضو است، بر عهده شخص می‌باشد) باید قصد وجوب داشته باشد. البته در غیر این زمان، شخص لازم است که قصد ندب داشته باشد.
لازم به ذکر است که مرحوم شهید اول، مسئله وضوی استحبابی را متذکر نشده است. به نظر مرحوم شهید ثانی، دلیل عدم ذکر آن است که مسئله وضوی استحبابی از محل بحث خارج است.
اصطلاحا به این مورد (قصد وجوب) قصد الوجه می‌گویند. هرچند که مرحوم شهید این عنوان را متذکر نشده است.
۲) قصد تقرب، یعنی شخص قصد کند که بواسطه این وضو به خداوند متعال، تقرب پیدا کند.
باید مشخص شود که مقصود از قصد تقرب چیست؟
برخی معتقدند که مراد از قصد تقرب، قصد امتثال امر است. یعنی خداوند متعال، امر نموده است و من اکنون با انجام این کار قصد فرمانبری این امر را دارم.
برخی معتقدند که قصد تقرب یعنی قصد موافقت با طاعت خداوند متعال. یعنی هر عملی که طاعت خداوند متعال محسوب می‌شود اگر برای اطاعت از خداوند و موافقت اطاعت او، انجام شود، قصد تقرب محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، فاعل، فعلی را انجام می‌دهد که موافق طاعت خداوند باشد.
برخی دیگر، قصد قربت را طلباً لرفعة عند الله، معنا کرده‌اند. یعنی قصد کند که مقام خودش نزد خداوند متعال بالا رود.
هر یک از تعابیر فوق، آثار خاص خود را دارد. مثلا اگر کسی قصد تقرب را به امتثال امر معنا کند، به این معنا است که حتما باید کاری که انجام می‌شود دارای امر از طرف شارع مقدس باشد و اگر امری نداشته باشد، طبیعتا قصد امتثال امر بی‌معنا می‌شود. در صورتی که فعلی امر نداشت اما می‌دانیم که این فعل، هرچند که امر ندارد اما مطلوب خداوند متعال می‌باشد، در این مورد می‌توان طلبا لرفعة می‌توان انجام داد اما امتثالاً لامر الله نمی‌توان انجام داد.
مرحوم شهید می‌فرماید: قصد تقرب می‌تواند به معانی امتثال امر، قصد موافقت با طاعت الاهی، قصد رفعت مقام باشد. یا این که فاعل قصد کند این عمل برای خداوند متعال باشد. یعنی نه قصد امتثال امر و نه قصد موافقت با طاعت و نه قصد رفعت دارد و صرفا برای خداوند انجام می‌دهد.
۳) قصد اباحه، مرحوم شهید می‌فرماید: نیت، باید مشتمل بر قصد اباحه بواسطه وضو باشد. مثلا قصد کند که با وضو، نماز برای او مباح شود. خواه وضو رافع حدث باشد یا نباشد. مثل مریضی که سلسلة البول دارد که رافع حدث نیست اما مبیح صلاة است یا ممکن است که وضو رافع حدث باشد. در صورتی که رافع حدث باشد می‌تواند قصد رفع حدث نمود اما هر زمان که رفع حدث محقق شود، مبیح صلاة نیز محقق می‌شود.
نکته: مقصود از رفع حدث، رفع خود حدث نیست بلکه مقصود رفع حکم حدث است.
مرحوم شهید می‌فرماید: اگر نیت مشتمل بر تمام موارد مذکور باشد، اجماع بر مجزی بودن آن وجود دارد. اما در لزوم وجوب غیر از قصد تقرب، اختلاف وجود دارد. یعنی لازم است که قصد الوجه در نیت وجود داشته باشد یا خیر؟ برخی معتقدند که قصد الوجه در نیت لازم نیست.
آیا لازم است که قصد الاباحه در نیت باشد؟ برخی معتقدند که لازم نیست.
اما وجود قصد تقرب را همه علما در نیت لازم می‌دانند. زیرا وضو یک عمل عبادی است و امور عبادیه تحقق پیدا نمی‌کند، مگر با وجود قصد تقرب.
نکته: در میان عبادات، برخی از آن‌ها، فعل مشترک هستند. مثل نماز ظهر و عصر. برخی از علما در این موارد، قصد تمییز را لازم می‌دانند. یعنی کسی که نماز ظهر را اقامه می‌کند باید مشخص کند که نماز ظهر است نه نماز عصر.
اما در وضو، حتی در وجوب و ندب، اشتراکی وجود ندارد. زیرا وضو در زمان عبادت واجب که مشروط به وضو است، وضو واجب است. در غیر این زمان، وضو مستحب است. بنابر این، قصد تمییز در وضو لازم نیست.
