درس مکاسب محرمه

جلسه ۱۵۰: تصویر دارای روح ۱۲

 
۱

خطبه

۲

دلیل چهارم و پنجم حرمت نگهداری مجسمه و نقاشی و در آنها

بحث ما در این است که نگهداری نقاشی و مجسمه جایز است یا خیر، بعضی گفتند که نگه داری آن حرام است که نه دلیل دارند.

دلیل چهارم: حدیث نبوی

کیفیت استدلال: اگر نگهداری مجسمه و نقاشی جایز بود، لازمه‌اش این بود که محو کردن مجسمه و نقاشی، واجب نباشد، ولی محو کردن مجسمه و نقاشی در حدیث نبوی واجب شده است، پس نگهداری مجسمه و نقاشی، جایز نیست.

جواب: حدیث، ظهور در کراهت دارد، یعنی نگهداری مجسمه و نقاشی مکروه است و دلیل بر این ظهور دو قرینه‌ای است که در متن آمده است.

دلیل پنجم: حدیث قرب الاسناد

کیفیت استدلال: از طرفی، مستفاد از روایت این است که لعب با تماثیل (جسمه و نقاشی)، حرام است و از طرف دیگر، لازمه لعب، نگهداری تماثیل است، پس نگهداری تماثیل نیز حرام است.

جواب: لازمه حرمت لعب از باب لهو، حرمت نگهداری صرف نیست (مصباح، ج۱، ص ۲۳۵).

۳

دلیل پنجم حرمت نگهداری مجسمه و نقاشی و در آن

وأمّا رواية علي بن جعفر، فلا تدلّ (روایت) إلاّ على كراهة اللعب بالصورة (مجسمه و نقاشی)، ولا نمنعها (کراهت را)، بل ولا (منع نمی‌کنیم) الحرمةَ (بازی کردن با مجسمه و نقاشی حرام است) إذا كان اللعب على وجه اللهو.

۴

دلیل ششم حرمت نگهداری مجسمه و نقاشی و در آن

دلیل ششم: صحیحه بقباق در ذیل آیه حضرت سلیمان

کیفیت استدلال: در آیه یعملون ما یشاء، مراد از ما، مجسمه و نقاشی است، نه نقاشی کردن و ساختن مجسمه. به قرینه اینکه ما، مفعول برای یعملون باشد.

امام در ذیل حدیث انکار می‌کنند که سلیمان خواهان مجسمه ذی الروح و نقاشی ذی الروح باشد، پس انکار امام دال بر این است که وجود این دو مبغوض است و نگهداری هم، وجود این دود به حساب می‌آید، پس نگهداری این دو محسوب می‌شود. (حاشیه مرحوم شهیدی، ص ۴۳)

جواب: مراد از ما، مجسمه و نقاشی است، ولی ضمیر یشاء به عملی که مضاف به ضمیر است عود می‌کند، یعنی یعملون له ما یشاء عمله، به قرینه یعملون. بنابراین تعلق گرفتن خواسته سلیمان به نقاشی کردن و ساختن مجسمه، مورد انکار امام است نه نقاشی و مجسمه.

۵

تطبیق دلیل ششم حرمت نگهداری مجسمه و نقاشی و در آن

وأمّا ما في تفسير الآية، فظاهره (روایت) رجوع الإنكار (انکار امام) إلى مشيئة سليمان على نبيّنا وآله وعليه‌السلام لعملهم (اجنه) (ساختن مجسمه و تصویر)، (توضیح مشیئة:) بمعنى إذنه (سلیمان) فيه (عمل)، أو (عطف بر الی مشیئة است) إلى تقريره (سلیمان) لهم في العمل.

۶

رد دلیل هفتم و هشتم و نهم

وأمّا الصحيحة، فالبأس فيها (صحیحه) محمول على الكراهة لأجل الصلاة أو مطلقاً (برای صلات و غیر صلات)، مع دلالته (حدیث) على جواز الاقتناء، وعدم وجوب المحو.

وأمّا ما ورد من «أنّ علياً عليه‌السلام لم يكن يكره الحلال»، فمحمول على المباح المتساوي طرفاه (مباح)؛ لأنّه (امیرالمومنین) صلوات الله عليه كان يكره المكروه قطعاً.

وأمّا رواية الحلبي، فلا دلالة لها (روایت حلبی) على الوجوب أصلاً.

وأمّا رواية علي بن جعفر ، فلا تدلّ إلاّ على كراهة اللعب بالصورة ، ولا نمنعها ، بل ولا الحرمة إذا كان اللعب على وجه اللهو.

وأمّا ما في تفسير الآية ، فظاهره رجوع الإنكار إلى مشيئة سليمان على نبيّنا وآله وعليه‌السلام لعملهم ، بمعنى إذنه فيه ، أو إلى تقريره لهم في العمل.

وأمّا الصحيحة (١) ، فالبأس فيها محمول على الكراهة لأجل الصلاة أو مطلقاً ، مع دلالته على جواز الاقتناء ، وعدم وجوب المحو.

وأمّا ما ورد من «أنّ علياً عليه‌السلام لم يكن يكره الحلال» ، فمحمول على المباح المتساوي طرفاه ؛ لأنّه صلوات الله عليه كان يكره المكروه قطعاً.

وأمّا رواية الحلبي ، فلا دلالة لها على الوجوب أصلاً.

معارضة روايات حرمة الاقتناء مع روايات الجواز

ولو سُلِّمَ الظهور في الجميع ، فهي معارضة بما هو أظهر وأكثر ، مثل : صحيحة الحلبي عن أبي عبد الله عليه‌السلام : «ربما قمت أُصلّي وبين يديَّ الوسادة فيها تماثيل طير فجعلت عليها ثوباً» (٢).

ورواية علي بن جعفر عن أخيه عليه‌السلام : «عن الخاتم يكون فيه نقش تماثيل طير أو سَبُع ، أيصلى فيه؟ قال : لا بأس» (٣).

وعنه ، عن أخيه عليه‌السلام : «عن البيت فيه صورة سمكة أو طير‌

__________________

(١) أي صحيحة زرارة المتقدمة في الصفحة : ١٩٣.

(٢) الوسائل ٣ : ٤٦١ ، الباب ٣٢ من أبواب مكان المصلي ، الحديث ٢.

(٣) الوسائل ٣ : ٤٦٣ ، الباب ٣٢ من أبواب مكان المصلي ، الحديث ١٠ ، باختلاف يسير.