درس مکاسب محرمه

جلسه ۵۹: کسب به وسیله عین نجس ۴۶

 
۱

خطبه

۲

قصد استصباح در قواعد و روایات

درباره لزوم و عدم لزوم قصد استصباح، در جواز و صحت بیع ادهان متنجسه، دو بحث وجود دارد:

بحث اول: مقتضای قواعد (قواعد عقلائیه با قطع نظر از روایات): مقتضای قواعد این است که در بعضی از ادهان متنجسه، قصد استصباح لازم است و در بعضی از ادهان متنجسه، قصد استصباح لازم نیست، کما مرّ.

بحث دوم: مقتضای روایات: اخبار منافی با قواعد نیست. به اینکه:

اول: در بعضی از روغنها، استصباح، منفعت محلله منحصره نادره است: در اینجا قصد استصباح لازم است.

دوم: در بعضی از روغنها، استصباح، منفعت مقصوده محلله غالبه است: در اینجا قصد استصباح نیست.

سوم: در بعضی از روغنها، استصباح، منفعت مقصوده محلله مساوی است: در اینجا قصد استصباح نیست.

حال روایاتی که خالی از لزوم قصد استصباح است، درباره قسم دوم و سوم است نه در قسم اول.

۳

تطبیق قصد استصباح در قواعد و روایات

ثم إنّ الأخبار المتقدّمة خالية عن اعتبار قصد الاستصباح؛ لأنّ موردها (اخبار متقدمه) ممّا (روغنهایی) يكون الاستصباح فيه («ما») منفعة مقصودة منها (ادهان) كافيةً (صفت برای منفعت است) في ماليّتها (ادهان) العرفيّة.

۴

توهم و جواب

در امثال این روایت آمده است «لا تبعه الا لمن تبین له فیبتاع للسراج» که روغن نجس را نفروش مگر اینکه به او اعلام کنی تا آن را برای سراج بخرد، حال بحث در این است که فیبتاع غایت برای چیست. در اینجا دو احتمال وجود دارد:

احتمال اول: غایت برای بیع بایع باشد. طبق این احتمال:

اولا: محتوای روایت این است که بیع بایع، بخاطر اسراج مشتری است.

ثانیا: جواز و صحت بیع روغن نجس، متوقف بر قصد سراج بایع و مشتری است.

احتمال اول: غایت برای تبیِن باشد، یعنی غایت برای اعلام نجاست می‌باشد، یعنی اعلام می‌کند تا برای سراج استفاده شود. حال طبق این احتمال:

اولا: محتوای روایت این است که اعلام نجاست بخاطر این است که مشتری بعد از فهم وضعیت دهن، اسراج کند.

ثانیا: جواز و صحت بیع روغن نجس، متوقف بر قصد سراج بایع و مشتری نیست.

از بین این دو احتمال، احتمال دوم، اظهر است.

اشکال استاد: در یبتاع، قصد وجود دارد.

۵

تطبیق توهم و جواب

وربّما يتوهّم من قوله عليه‌السلام في رواية الأعرج (روایت اسماعیل) المتقدّمة: «فلا تبعه (زیت نجس) إلاّ لمن تبيّن له («من») فيبتاع للسراج» اعتبارُ القصد، ويدفعه (توهم را): أنّ الابتياع للسراج إنّما جُعل غاية (ابتیاع للسراج) للإعلام، بمعنى أنّ المسلم إذا اطّلع (با اعلام بایع) على نجاسته (دهن) فيشتريه (دهن متنجس) للإسراج، نظير قوله عليه‌السلام في رواية معاويةَ بن وهب: «يبيّنه (موت فاره در روغن زیتون) لمن اشتراه (روغن را) ليستصبح به (دهن متنجس)».

يشترط عدم اشتراط المنفعة المحرّمة

نعم ، يشترط عدم اشتراط المنفعة المحرّمة بأن يقول : بعتك بشرط أن تأكله ، وإلاّ فسد العقد بفساد الشرط.

بل يمكن الفساد وإن لم نقل بإفساد الشرط الفاسد ؛ لأنّ مرجع الاشتراط في هذا الفرض إلى تعيين المنفعة المحرّمة عليه ، فيكون أكل الثمن أكلاً بالباطل ؛ لأنّ حقيقة النفع العائد إلى المشتري بإزاء ثمنه هو النفع المحرّم ، فافهم.

بل يمكن القول بالبطلان بمجرّد القصد وإن لم يشترط في متن العقد.

وبالجملة ، فكلّ بيع قصد فيه منفعة محرّمة بحيث قصد أكل الثمن أو بعضه بإزاء المنفعة المحرّمة كان باطلاً ، كما يومي إلى ذلك ما ورد في تحريم شراء الجارية المغنّية وبيعها (١).

وصرّح في التذكرة بأنّ الجارية المغنّية إذا بيعت بأكثر ممّا يرغب فيها لو لا الغناء ، فالوجه التحريم (٢) ، انتهى.

خلوّ الأخبار عن اعتبار قصد الاستصباح

ثم إنّ الأخبار المتقدّمة خالية عن اعتبار قصد الاستصباح ؛ لأنّ موردها ممّا يكون الاستصباح فيه منفعة مقصودة منها كافية في ماليّتها العرفيّة.

وربّما يتوهّم من قوله عليه‌السلام في رواية الأعرج المتقدّمة : «فلا تبعه إلاّ لمن تبيّن له (٣) فيبتاع للسراج» (٤) اعتبار القصد ، ويدفعه : أنّ الابتياع‌

__________________

(١) الوسائل ١٢ : ٨٦ ، الباب ١٦ من أبواب ما يكتسب به.

(٢) التذكرة ١ : ٤٦٥.

(٣) في أكثر النسخ : تبيّنه لمن يشتريه.

(٤) تقدّمت في الصفحة : ٦٧ (رواية إسماعيل بن عبد الخالق).

للسراج إنّما جعل غاية للإعلام ، بمعنى أنّ المسلم إذا اطّلع على نجاسته فيشتريه للإسراج ، نظير قوله عليه‌السلام في رواية معاوية بن وهب : «يبيّنه (١) لمن اشتراه ليستصبح به» (٢).

__________________

(١) في غير «ش» : ينبّه.

(٢) تقدّمت في الصفحة : ٦٦ (الزيادة المحكيّة عن التهذيب).