نکته اول: بحث از حجیّت خبر واحد بحث از نحوه ثبوت سنّت است؛ پس اگر ما بحث از حجیّت خبر واحد میکنیم بحث از احوال دلیل شرعی (سنّت) میکنیم.
نکته دوم: اجمالا میگوئیم حجیّت خبر واحد بین متأخرین ثابت است که هیچ، بلکه ضروری است. یعنی حجیّت خبر واحد از اجماع بودن رد شده است و به ضرورت رسیده است.
بررسـی خـبر واحـد در کـتب أربعـه
راجع به کتب أربعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب، استبصار) دو اختلاف میان علماء وجود دارد:
۱. آیا روایات کتب أربعه قطعی الصدور است یا خیر؟.
الف. قول بعض اخباریین: بعضی از اخباریین گفتهاند روایات این کتب قطعی الصدور هستند؛ لذا هیچ بحث سندی و رجالی در باب روایات کتب أربعه ندارند.
در جواب از این قول باید بگوئیم این حرف باطلی است؛ زیرا در کتب أربعه روایات متعارض وجود دارد که قابل جمع نیستند. و اگر شما معتقد به قطعی الصدور بودن آنها باشید در حقیقت نسبت تناقض گویی به معصوم علیه السلام میدهید.
ب. مشهور: روایات کتب أربعه قطعی الصدور نیستند اما ظنی هستند.
۲. حال که روایات کتب أربعه قطعی الصدور نیستند آیا میشود گفت تمام این اخبار به ظن خاص معتبرند؟.
در باب اعتبار حجیّت اخبار آحاد سه قول مطرح است:
۱. عدم اعتبار خبر واحد. شیخ مفید، سید، قاضی، ابن زهره، شیخ طوسی، طبرسی و حلّی (رحمة الله علیهم) طبق نسبتهایی که به آنها داده میشود قائل هستند به عدم اعتبار اخبار آحاد و ثقات.
البته باید دقت کرد که بسیاری از این نسبتها تام نیست؛ مثلا به شیخ طوسی (ره) نسبت دادهاند که ایشان قائل به عدم حجیّت خبر واحد است و حال اینکه این سخن صحیح نیست.
فاضل تونی (ره) میفرماید: تا پیش از مرحوم علّامه کسی تصریح به حجیّت خبر ثقه نکرده است و هر چه که از حجیّت خبر واحد است بعد از علّامه است. هر چند که مرحوم شیخ (ره) میفرماید این حرف، حرف عجیبی است؛ و ظاهرا این حرف را هم قبول ندارند.
۲. حجیّت بدون قید و شرط خبر واحد. مرحوم نراقی (ره) قائل است که تمام اخبار کتب أربعه از باب ظن خاص معتبر و حجّت است (نه به طور قطعی) مگر اینکه روایتی بر خلاف مشهور وجود داشته باشد.
۳. حجیّت خبر واحد فی الجمله و در بعض موارد. قائلین به این قول در مناط حجیّت اختلاف کردند و بر اساس این اختلاف به چهار گروه تقسیم شدند:
الف. روایاتی حجّت است که عمل اصحاب را به دنبال داشته باشد. (در حقیقت عمل اصحاب را مناط دانستند)
ب. روایاتی حجّت است که عادل (امامی غیر فاسق) نقل کرده باشد.
ج. روایاتی حجّت است که فرد موثق (راستگو) آن را نقل کرده باشد.
د. روایاتی حجّت است که ظن به صذور آنها از معصوم علیه السلام داشته باشیم.