آخرین مطلبی که در جلسه گذشته بیان شد، مسئله وجوب متابعت مأموم از امام در افعال و اقوال بود.
نسبت به افعال مانند رکوع، سجده، سر برداشتن از رکوع و سجده، قیام، بیان شد که اجماعا واجب است که مأموم از امام جماعت، تبعیت کند.
نسبت به اقوال، گرچه مرحوم شهید اول در کتب دیگر و همچنین اطلاق کلام لمعه این است که متابعت واجب است. اما شهید ثانی در غیر تکبیرة الاحرام، متابعت را نپذیرفت. از نظر ایشان، متابعت در تکبیرة الاحرام لازم است اما در غیر تکبیرة الاحرام، لازم نیست.
با توجه به مطلب فوق، مسئله‌ای مطرح می‌شود مبنی بر آن که اگر مأموم بر امام جماعت، مقدم شد در چیزی که وجوب متابعت داشت. یعنی اگر مثلا مأموم، افعال را جلوتر از امام جماعت انجام دهد. به عنوان مثال، رکوع را جلوتر از امام جماعت انجام داد. در این مسئله دو صورت متصور است.
صورت اول: مأموم، نسیاناً جلوتر از امام جماعت شده است. مرحوم شهید می‌فرماید: اگر مأموم نسیانا جلوتر از امام رکوع را انجام دهد، اگر فرصت دارد برمی گردد و با امام جماعت دوباره به رکوع می‌رود.
اشکال: اگر دوباره با امام جماعت رکوع را انجام دهد، رکن اضافه می‌شود.
پاسخ: مرحوم شهید می‌فرماید: به جهت متابعت، مانعی ندارد. هرچند که رکن اضافه شود، اشکالی ندارد. چون نسیانا این کار محقق شده است.
صورت دوم: مأموم، عمداً جلوتر از امام جماعت، رکوع را انجام داد. مرحوم شهید می‌فرماید: اولا دچار معصیت شده است و نباید جلوتر از امام جماعت این کار را انجام دهد. ثانیا، حق برگشت ندارد. باید در رکوع بماند تا امام جماعت به او برسد. بنابر این، نمی‌تواند برگردد و با امام جماعت دوباره رکوع را انجام دهد. زیرا اگر این کار را انجام دهد، بصورت عمدی، رکوع اضافه انجام داده است. چون در این صورت عمد وجود دارد، بخشیده نشده است.
سوال: در فرض عمد با توجه به این که ترک متابعت نهی دارد (یعنی حتما باید متابعت را انجام دهد)؛ چرا نماز باطل نیست؟
پاسخ: مرحوم شهید می‌فرماید: نهی ترک متابعت، نهی به کل یا جزء نماز مربوط نمی‌شود که موجب بطلان نماز شود. بلکه نهی متوجه ترک متابعت بوده است. لذا ترک متابعت، گناه و معصیت محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، نهی این چنینی، حرمت تکلیفی ایجاد می‌کند و بطلان ایجاد نمی‌کند.
ذکر چند نکته:
نکته اول: کسی که نسیانا جلوتر از امام جماعت، مثل رکوع را انجام دهد، باید برگردد و متابعتا دوباره با امام جماعت، رکوع را انجام دهد.
سوال: اگر مأموم برنگشت و منتظر ماند تا امام جماعت به او ملحق شود، آیا نماز او باطل می‌شود یا خیر؟
پاسخ: مرحوم شهید می‌فرماید: دو نظر در این مسئله وجود دارد. اما اجود آن است که نماز باطل نمی‌شود. ممکن است کسی قائل شود به جهت این که متابعت لازم بوده است و مأموم متابعت نکرده است، دچار معصیت شده است اما اگر منتظر ماند تا امام جماعت به او ملحق شود، نمازش باطل نیست.
نکته دوم: کسی که به ظن و گمان متابعت، جلوتر از امام جماعت، مثل رکوع را انجام دهد. یعنی گمان می‌کرد که متابعت از امام جماعت می‌کند. مثلا مأموم، ظن و گمان داشت که امام جماعت به رکوع رفته است و او هم به رکوع رفت. پس از آن مشخص می‌شود که جلوتر از امام انجام داده است. مرحوم شهید می‌فرماید: حکم چنین شخصی همان حکم فرد ناسی است. یعنی همانگونه که ناسی باید برگردد و متابعت کند، شخصی هم که به ظن و گمان متابعت از امام جماعت جلوتر باشد، باید برگردد و متابعت کند.
نکته سوم: کسی که جهل به مسئله دارد و نمی‌داند که متابعت از امام جماعت واجب است؛ لذا جلوتر از امام جماعت، افعال را انجام داد؛ حکم فرد عامد را دارد. یعنی بخاطر این کار معصیت کرده است اما حق برگشت را ندارد.
