تا کنون در بحث غسل، غسل جنابت، حیض، استحاضه و نفاس را تمام کردیم. در ابتدا بحث غسل، موجبات غسل که بیان شد، علاوه بر اغسال گذشته، دو مورد دیگر هم برای اغسال بیان شد.
۱- غسل مس میت که در همان قسمت بیان شد، غسل مس میت نجس آدمی که با قید نجس، شهید و معصوم خارج می‌شود. در صفحه ۸۹ این نکات توضیح داده شد.
۲- غسل خود میت که مرگ از موجبات غسل می‌شود و دیگران باید میت را غسل دهند.
اکنون غسل مس میت بصورت مختصر بیان می‌شود اما غسل میت را در این قسمت بحث نمی‌کند بلکه باب دیگری با عنوان القول فی احکام الاموات مطرح می‌کند که در خلال احکام اموات، غسل میت را توضیح می‌دهد. لذا چون موجبات غسل شش مورد بود و اکنون مورد پنجم بیان می‌شود و آخرین مورد در این قسمت است باید توجه داشت که مورد ششم از موجبات غسل (غسل میت) در خلال احکام اموات بیان می‌شود.
غسل مس میت:
غسل مس، مربوط به میت آدمی نجس است. بعد از مردن شخص و سرد شدن بدن و قبل از انجام اغسال ثلاثه میت (یعنی قبل از آن که میت با اغسال ثلاثه تطهیر شود) اگر کسی، میت را مس کند، لازم است که غسل انجام دهد.
نکاتی در این قسمت مطرح می‌شود.
۱) اگر کسی قبل از سرد شدن بدن میت، میت را لمس کند، غسل بر او واجب نمی‌شود.
سوال: زمانی که بدن میت گرم است، اگر کسی دستش با میت تماس پیدا کند، آیا لازم است که دست را تطهیر کند یا لازم نیست؟
مرحوم شهید می‌فرماید: در این رابطه دو نظریه وجود دارد. اجود آن است که دست را تطهیر کند. برخلاف مصنف که آن را واجب نمی‌داند.
در این بحث نکته مهمی وجود دارد که کتاب متذکر نشده است. سوال آیا مس میت در زمانی که بدن میت گرم است نیاز به تطهیر دارد یا خیر؟ در پاورقی عبارتی نقل شده است که از آن استفاده می‌شود که در فرض وجود رطوبت در عضو لامس اختلافی نیست. یعنی اگر دست یا بدن میت مرطوب باشد، اختلافی نیست که باید دست را تطهیر کرد. اما اگر دست و بدن میت خشک باشد، محل اختلاف است. عبارت پاورقی چنین است: فقيل بوجوب الغَسل مطلقاً. مطلقا یعنی چه رطوبت وجود داشته باشد و چه رطوبت وجود نداشته باشد. یعنی حتی اگر دست و بدن میت خشک است اگر لمس شود عضو لامس باید تطهیر شود.
زمانی که خشک است، نجاست انتقال پیدا نکرده است، چرا باید تطهیر شود؟!
وقيل بعدم وجوب الغَسل إلّا مع الرطوبة. این بدان معنا است که اگر رطوبت باشد، هیچ اختلافی در لزوم طهارت وجود ندارد. به عبارت دیگر، بدن میت حتی در زمانی که گرم است، نجس است و لذا اگر رطوبت وجود داشته باشد حتما باید دست طهارت شود. اختلاف در جایی است که رطوبت وجود نداشته باشد.
اما با بررسی بیشتر روشن می‌شود که برخی این نظریه را نپذیرفته‌اند. مصنف در ذکری از تذکرة الفقها نقل می‌کند که ایشان فرموده‌اند: اوجب غسل یده بمسّه قبل البرد. (یعنی واجب است شستن دست وقتی که با دستش میت را قبل از سرد شدن مس کند.) محتجّا بأنّ المیت نجس. (دلیلش آن است که میت نجس است) لذا چون میت نجس است، هرچند که قبل از سرد شدن نیاز به غسل نیست اما تطهیر دست لازم است.
در ادامه مرحوم شهید در ذکری به علامه چنین پاسخ می‌دهد: و جوابه انما یقطع بالموت بعد البرد. زمانی قطع به مرگ این شخص داریم که بدنش سرد شود. تا زمانی که بدن آن شخص گرم است، هرچند که مرده است اما حکم میت را ندارد. در واقع مرحوم شهید با این پاسخ می‌خواهد بیان کند که تا وقتی که بدن سرد نشده است، اصلا بدن نجس نیست.
بنابر این، اختلاف در این است که بدن میت قبل از سرد شدن، نجس است یا نجس نیست. اگر نجس باشد، تطهیر ید لازم است اما اگر نجس نباشد، تطهیر ید لازم نیست.
بنابر این، این که مرحوم شهید می‌فرماید: انما یقطع بالموت بعد البرد، یعنی بدن میت قبل البرد اصلا نجس نیست که عضو لامس تطهیر بخواهد. معنای کلام ایشان این است که حتی اگر رطوبت هم وجود داشته باشد و میت لمس شود، نیازی به تطهیر نیست. چون قبل از برد که اصلا علم به نجاست و قطع به موت نداریم که بخواهیم حکم به نجاست کنیم.
از این روی مشخص می‌شود که در عبارات فقها شلوغی وجود دارد و همگی به یک نحو بحث نکرده‌اند. برخی از حیث نجاست میت گفته‌اند که نیاز به تطهیر است که طبیعتا با رطوبت محل بحث است و برخی با توجه به پاورقی کتاب، توجهی به نجاست بدن نداشته‌اند. گویی با رطوبت لزوم تطهیر قطعی است و بدون رطوبت هم لازم است که تطهیر شود.
۲) شهید می‌فرماید: غسل به مس میت بعد از اغسال ثلاثه میت، واجب نیست. یعنی پس از این که اغسال ثلاثه میت انجام شد، اگر کسی میت را لمس کند، لازم نیست که غسل مس میت انجام دهد.
سوال: می‌دانیم که میت سه غسل دارد. غسلی با سدر، غسلی با کافور و غسلی با آب خالص. منظور از آب خالص، آبی است که سدر و کافور ندارد.
اگر کسی میت را با سدر و کافور غسل داد و تمام شد. سپس نوبت به غسل با آب خالص شد. اگر سر و گردن را غسل داد و بقیه بدن را با آب خالص غسل نداد. یعنی سر و گردن سه غسلش تکمیل شده است اما بقیه بدن فقط دو غسلش تمام شده است. اگر کسی به سر و گردن این میت دست زد، غسل مس میت واجب می‌شود یا خیر؟
در این مسأله دو نظر وجود دارد. اما مصنف در ذکری فرموده است که غسل مس میت لازم نیست. اما برخی قائلند که چون سه غسل بصورت کامل تمام نشده است، غسل مس میت لازم می‌شود.
۳) اجزاء بدن میت هم اگر از بدن جدا شود در صورتی که مشتمل بر استخوان باشد، حکم خود میت را دارد و مس آن اجزاء غسل دارد. لذا اگر مثلا در تصادف، دست کسی جدا شده باشد، اگر دست جدا شده، سرد شده باشد و هنوز غسل نداده باشند، در صورت لمس آن، غسل مس میت واجب می‌شود.
این فقط مربوط به میت نمی‌شود بلکه اگر جزئی از بدن فرد زنده نیز جدا شود که مشتمل بر استخوان باشد، همین حکم در مورد او جاری است.
بعضی درصدد بیان این نکته هستند که حتی اگر استخوان تنها را جدا کنند. مثلا اگر دنده کسی را از بدن او خارج کردند و دنده مصنوعی در بدن او قرار دادند، این حکم نیز در مورد او جاری است. زیرا غسل مس میت، دائر مدار وجود استخوان است.
مرحوم شهید می‌فرماید: این نظر ضعیف است. زیرا چه بسا، غسل مس میت دائر مدار گوشت و استخوان با همدیگر باشد. به چه دلیل غسل مس میت را دائر مدار استخوان می‌دانید؟! این نکته در روایات وجود دارد که اگر عضو از بدن جدا شد و استخوان داشته باشد، نیازمند غسل مس میت است اما در مورد استخوان تنها روایت وجود ندارد. کسی که می‌گوید استخوان تنها نیز غسل مس میت را واجب می‌کند در حقیقت این نکته را بیان می‌کند که غسل مس میت دائر مدار استخوان است. در حالی که چنین نیست زیرا چه بسا دائر مدار گوشت و استخوان با همدیگر باشد. یعنی عضوی باشد که استخوان داشته باشد نه استخوان تنها. لذا شهید می‌فرماید این نظر ضعیف است.
