ثمّ قال:
ومنها: أنّ اجتناب الشبهة في نفس الحكم أمرٌ ممكنٌ مقدور؛ لأنّ أنواعه محصورة، بخلاف الشبهة في طريق الحكم فاجتنابها غير ممكن؛ لما أشرنا إليه...
بحث در ادله صاحب وسائل بر وجوب اجتناب در شبهه حكميه و اجراء براءة در شبهه موضوعيه بود.
صاحب وسائل هفت دليل بر اين موضوع داشتند كه پنج دليل آن بيان شد و كلام در ذكر دليل ششم مىباشد.
دليل ششم شيخ حرّ عاملى بر عدم لزوم احتياط در شبهات موضوعيه و جريان براءة در آنها:
موارد شبهه حكميه اندك است لذا احتياط و اجتناب كردن و در شبهات حكميه مشكلى را به وجود نمىآورد، لكن شبهات موضوعيه فراوان است و اگر بخواهيم در همه اجتناب كنيم لازمهاش عسر و حرج است بلكه لازمهاش تكليف ما لا يطاق و تكليف غير ممكن مىباشد، چون لازمه احتياط در شبهه موضوعيه عسر و حرج و تكليف غير مقدور است لذا در آنها اجتناب كردن واجب و لازم نيست.
واضح است هر كارى بخواهيم انجام دهيم ممكن است يك شبهه برايمان مطرح شود مثلا بخواهيم نان براى خوردن بخريم شك مىكنيم شايد اين خميرها نجس باشد، بايد احتياط كنيم و نان نخريم، بخواهيم گوشت و لباس بخريم، يا اينكه بخواهيم در خيابان قدم بزنيم، احتمال دارد خيابان غصبى باشد و قدم زدن در اين خيابان جايز نباشد. لازمه احتياط در شبهات موضوعيه اين است كه انسان داخل خانهاش بنشيند و به تعبير شيخ حر عاملى روزى يك لقمه غذا بخورد تا تلف نشود، والا همه لذتها و نفعها و همه مسائل اجتماعى را انسان بايد ترك كند، كه اين مسئله مستلزم عسر و حرج است و بنابراين احتياط در شبهات موضوعيه لازم نيست.
جواب شيخ انصارى به دليل ششم شيخ حرّ عاملى:
در اكثر شبهات موضوعيه راههايى داريم كه مشكل را حل مىكند و دچار اشكال نمىشويم. در فقه قوانينى و امارات ظنيه داريم كه در شبهات موضوعيه كارسازند و شبهه را برطرف مىكنند.
مثال: شك داريم كه اين لباس ملك طرف است تا بتوانيم از او بخريم يا نه، در اين مورد قاعده يد جارى مىكنيم و شبهه برطرف مىشود.
در مكانهاى ديگر اصالة الصحة، اصالة الطهارة، قاعده فراغ، استصحابات عدمى،... جارى مىكنيم و شبهه برطرف مىشود. نتيجه اينكه در حدود ۷۰ يا ۸۰ % از شبهات موضوعيه با اين قوانينى كه هم اخبارى قبول دارد و هم اصولى شبهه برطرف مىشود. و در ۲۰ % باقيمانده هم كه احتياط كردن موجب عسر و حرج نمىشود.
نتيجه اينكه در شبهات موضوعيه هم احتياط موجب عسر و حرج نمىشود.
دليل هفتم شيخ حرّ عاملى بر عدم لزوم احتياط در شبهات موضوعيه و جريان براءة در آنها:
شكى نيست شارع مقدس محرّماتى دارد كه واجب است ما از اين محرّمات دورى كنيم، بنابراين واجب و لازم است از باب مقدمه عليه از هر محتمل الحرمهاى و شبهه حكميهاى ما اجتناب كنيم تا يقين پيدا كنيم از محرمات واقعى اجتناب نمودهايم.
در ادامه مىفرمايند: اين دليل مخصوص شبهات حكميه است، در شبهات موضوعيه اين دليل جارى نيست، بنابراين احتياط كردن در آنها لازم نمىباشد.