درس بدایة الحکمة

جلسه ۳۲: جلسه سی و دوم

 
۱

خطبه

۲

فصل دوم: نحوه اختلاف وجود رابط و وجود مستقل

در این فصل به دنبال پاسخ به این سوال هستیم:

اختلاف وجود مستقل (فی نفسه) با وجود غیر مستقل (فی غیره) به چه نحوی است؟

برای پاسخ به این سوال نکته‌ای از بحث سابق بیان می‌شود:

مفهوم و مصداق وجود تقسیم به فی نفسه و فی غیره می‌شود و این نتیجه بدست آمد که وجود رابط یک هستی غیرمستقل دارد و وجود غیررابط (فی نفسه) هستی مستقل دارد، پس این دو وجود با هم اختلاف دارند و حال به بررسی نحوه اختلاف آنها می‌پردازیم:

۱ـ بعضی قائل اند اختلاف نوعی دارند.

۲ـ بعضی قائل اند اختلاف نوعی ندارند.

مراد از اختلاف نوعی یعنی عدم امکان لحاظ وجود فی غیره به صورت مستقل به وسیله عقل در ذهن.

مختار ما نظر دوم است.

آیا عقل می‌تواند یک وجود فی غیره را از عالم مصداق به ذهن بیاورد، و آن را تبدیل به وجود فی نفسه کند؟

پس قائلین به نظر اول در جواب این سوال خیر می‌گویند و قائلین به نظر دوم بله می‌گویند، لذا می‌توان یک وجود فی غیره را در ذهن و عقل یک وجود فی نفسه لحاظ کرد.

دلیل: همه وجود خارجی بجز خداوند متعال معلول هستند، و آن بدیهی است البته در بخش ۱۲ خواهد آمد.

مقدمه دوم: وجود‌های معلول نسبت به علت وجود‌های رابطی هستند، یعنی متقوم به وجود علت هستند، لذا با ملاحظه این وجود‌های خارجی به علتشان وجود رابطی هستند.

مقدمه سوم: از همین وجود‌های رابطی می‌توان مفهوم ماهوی را انتزاع کرد؛ مثلا از همین شخص خارجی ـ که وجود فی غیره است ـ که حضور دارد می‌توان مفهوم انسان را انتزاع کرد.

پس با آنچه بیان شد، روشن می‌شود که در قضیه انسان وجود دارد، این وجود اگر مصداق وجود را استقلالی دید و آن را لحاظ کرد، این مفهوم ماهوی و فی نفسه در ذهن می‌شود و اگر این وجود را عقل غیر استقلالی در نظر گرفت، در این صورت مفهوم غیر مستقل و رابط می‌شود. پس خود مفهوم لااقتضاء است و بستگی به لحاظ مصداق دارد. پس خلاصه مفهومی که به ذهن می‌آید، از مصداقی انتزاع شود که منقطع از ربط به علت باشد، یا از مصداقی که از ربط به علت منقطع نیست.

۳

تطبیق

واحدا غير خارج من وجودهما.

وثالثا أن الرابط ، إنما يتحقق في مطابق الهليات المركبة ، التي تتضمن ثبوت شيء لشيء ، وأما الهليات البسيطة ، التي لا تتضمن إلا ثبوت الشيء ، وهو ثبوت موضوعها فلا رابط في مطابقها ، إذ لا معنى لارتباط الشيء بنفسه ونسبته إليها

الفصل الثاني

[كيفية اختلاف الرابط والمستقل]

اختلفوا في أن الاختلاف بين الوجود الرابط والمستقل ، هل هو اختلاف نوعي ، بمعنى أن الوجود الرابط ذو معنى تعلقي ، لا يمكن تعقله على الاستقلال ، ويستحيل أن يسلخ عنه ذلك الشأن ، فيعود معنى اسميا بتوجيه الالتفات إليه ، بعد ما كان معنى حرفيا ، أو لا اختلاف نوعيا بينهما.

والحق هو الثاني ، لما سيأتي في مرحلة العلة والمعلول (١) ، أن وجودات المعاليل رابطة بالنسبة إلى عللها ، ومن المعلوم أن منها ما وجوده جوهري ، ومنها ما وجوده عرضي ، وهي جميعا وجودات محمولية مستقلة ، تختلف حالها بالقياس إلى عللها وأخذها في نفسها ، فهي بالنظر إلى عللها وجودات رابطة ، وبالنظر إلى أنفسها وجودات مستقلة ، فإذن المطلوب ثابت.

ويظهر مما تقدم ، أن المفهوم تابع في استقلاله بالمفهومية وعدمه ، لوجوده الذي ينتزع منه وليس له من نفسه إلا الإبهام.

__________________

(١) المرحلة السابعة الفصل الثالث.