درس بدایة الحکمة

جلسه ۳۱: جلسه سی و یکم

 
۱

خطبه

۲

خلاصه مباحث سابق

۳

احکام وجود فی غیره

وجود‌های رابط سه حکم دارند، که حکم سوم ایشان منحل به دوم حکم می‌شود: (در نتیجه چهار حکم دارد)

۱ـ وجود رابط ماهیت ندارد، به عبارت دیگر در پاسخ از ماهو واقع نمی‌شود، دلیل آن یک قیاس مرکب است:

صغری: مفهوم ماهوی در پاسخ از حقیقت اشیاء می‌آید. کبری: آنچه در پاسخ از حقیقت اشیاء می‌آید، مفهومی مستقل است. نتیجه: مفهوم ماهوی مفهوم مستقل است.

صغری: مفهوم ماهوی مفهوم مستقل است. کبری: هیچ وجود رابطی (مفهوما و مصداقاً) مستقل نیست. نتیجه: هیچ مفهوم ماهوی وجود رابطی (مفهوماً و مصداقاً) نیست.

۲ـ تحقق وجود رابط میان دو وجود مستقل مستلزم نوعی اتحاد بین آن دو (دو وجود مستقل) است، یعنی اینکه اگر دو وجود مستقل داشتیم و یک وجود رابطی هم بین انها داشتیم هر آینه لازم می‌آید که این دو وجود مستقل باهم نوعی از اتحاد (مفهومی یا مصداقی یا ماهوی مثل الانسان حیوان ناطق که اتحاد مفهومی و ماهوی دارند) داشته باشند. دلیل آن:

صغری: اگر امری متقوم به دو طرف باشد، باید بین دو طرف پیوستگی و اتحاد وجود داشته باشد. کبری: لکن وجود رابط متقوم به دو طرف است. پس بنابر این باید بین دو طرف وجود رابط پیوستگی و اتحاد داشته باشد.

اثبات صغری: چون معنای تقوم به دو طرف اتحاد و پیوستگی دو طرف با هم است، که یک امری رابط است و متقوم به این دو طرف است، پس این دو طرف باید به وسیله رابط به هم اتصال پیدا کنند، و الا اگر اتصال نداشته باشند، لازم می‌آید که یک قضیه بی‌نهایت اجزاء داشته باشد.

اثبات کبری: چون اولا فرض شده معنای وجود رابط مایتقوم بالطرفین است، و این تعریف وجود رابط است. پس نتیجه اثبات می‌شود

۳ـ مفهوم وجود رابط در مفاد هلیت بسیطه است، در مفاد هلیت مرکبه نیز است. و مفهوم قضیه هلیه بسیطه اخبار از هستی برای موضوعی است مثل انسان موجود است. و مفهوم در قضیه هلیه مرکب ثبوت شیء لشیء است. و در هر دو این مفاد مفهوم است حضور دارد، پس مفهوم وجود رابط (وجود فی غیره) در مفاد قضیه هلیه بسیطه و مرکبه وجود دارد. دلیل این سخن:

مفاد هلیت بسیطه و هلیت مرکبه حمل محمول بر موضوع است و حمل محمول بر موضوع همراه با مفهوم وجود رابط است. بنابر این مفاد هلیه بسیطه و مرکبه همراه با مفهوم وجود رابط است.

۴ـ حقیقت و مصداق وجود رابط در مطابق هلیت بسیطه نیست، در مطابق هلیت مرکبه هست. ـ که قبلا بیان شد وجود هم مفهوما و هم مصداقا تقسیم به رابط و مستقل می‌شود ـ

پس مفهوم وجود رابط در هلیت بسیطه و مرکبه وجود دارد اما مصداق آنها در مطابق هلیه مرکبه فقط است.

اما دلیل اینکه مصداق وجود رابط در هلیت بسیطه نیست:

اگر مطابق (مصداق) قضیه هلیت بسیطه دو طرف نداشته باشد، لازم می‌آید وجود رابط نداشته باشد، لکن مطابق قضیه هلیه بسیطه دو طرف ندارد، پس وجود رابط در مطابق نیست. ـ چون مطابق انسان موجود است، هستی انسان است، یعنی ثبوت الشیء، پس دو طرف وجود ندارد ـ

اما دلیل اینکه مصداق وجود رابط در مطابق هلیت مرکبه هست:

اگر مطابق هلیه مرکبه دو طرف داشته باشد، ـ که دو طرف دارد چون ثبوت شیء لشیء است ـ باید دارای وجود رابط باشد، لکن مطابق هلیت مرکبه دو طرف دارد، پس مطابق هلیت مرکبه دارای وجود رابط است.

۴

تطبیق

الفصل الأول

[الوجود في نفسه والوجود في غيره]

من الوجود ما هو في غيره ومنه خلافه ، وذلك أنا إذا اعتبرنا القضايا الصادقة ، كقولنا الإنسان ضاحك ، وجدنا فيها وراء الموضوع والمحمول أمرا آخر ، به يرتبط ويتصل بعضهما إلى بعض ، ليس يوجد إذا اعتبر الموضوع وحده ولا المحمول وحده ، ولا إذا اعتبر كل منهما مع غير الآخر فله وجود ، ثم إن وجوده ليس ثالثا لهما ، واقعا بينهما مستقلا عنهما ، وإلا احتاج إلى رابطين آخرين يربطانه بالطرفين ، فكان المفروض ثلاثة خمسة ، ثم الخمسة تسعة وهلم جرا وهو باطل.

فوجوده قائم بالطرفين موجود فيهما ، غير خارج منهما ولا مستقل بوجه عنهما ، لا معنى له مستقلا بالمفهومية ، ونسميه الوجود الرابط ، وما كان بخلافه كوجود الموضوع والمحمول ، وهو الذي له معنى مستقل بالمفهومية ، نسميه الوجود المحمولي والوجود المستقل ، فإذن الوجود منقسم إلى مستقل ورابط وهو المطلوب.

ويظهر مما تقدم أولا ، أن الوجودات الرابطة لا ماهية لها ، لأن الماهية ما يقال في جواب ما هو ، فلها لا محالة وجود محمولي ذو معنى مستقل بالمفهومية ، والرابط ليس كذلك.

وثانيا أن تحقق الوجود الرابط بين أمرين ، يستلزم اتحادا ما بينهما ، لكونه

واحدا غير خارج من وجودهما.

وثالثا أن الرابط ، إنما يتحقق في مطابق الهليات المركبة ، التي تتضمن ثبوت شيء لشيء ، وأما الهليات البسيطة ، التي لا تتضمن إلا ثبوت الشيء ، وهو ثبوت موضوعها فلا رابط في مطابقها ، إذ لا معنى لارتباط الشيء بنفسه ونسبته إليها

الفصل الثاني

[كيفية اختلاف الرابط والمستقل]

اختلفوا في أن الاختلاف بين الوجود الرابط والمستقل ، هل هو اختلاف نوعي ، بمعنى أن الوجود الرابط ذو معنى تعلقي ، لا يمكن تعقله على الاستقلال ، ويستحيل أن يسلخ عنه ذلك الشأن ، فيعود معنى اسميا بتوجيه الالتفات إليه ، بعد ما كان معنى حرفيا ، أو لا اختلاف نوعيا بينهما.

والحق هو الثاني ، لما سيأتي في مرحلة العلة والمعلول (١) ، أن وجودات المعاليل رابطة بالنسبة إلى عللها ، ومن المعلوم أن منها ما وجوده جوهري ، ومنها ما وجوده عرضي ، وهي جميعا وجودات محمولية مستقلة ، تختلف حالها بالقياس إلى عللها وأخذها في نفسها ، فهي بالنظر إلى عللها وجودات رابطة ، وبالنظر إلى أنفسها وجودات مستقلة ، فإذن المطلوب ثابت.

ويظهر مما تقدم ، أن المفهوم تابع في استقلاله بالمفهومية وعدمه ، لوجوده الذي ينتزع منه وليس له من نفسه إلا الإبهام.

__________________

(١) المرحلة السابعة الفصل الثالث.