سوال: اگر انسان قادر به بدست آوردن علم تفصیلی است آیا جایز است دنبال علم تفصیلی نرود و به احتیاط عمل کند؟
جواب: عملی که انسان علم اجمالی به آن دارد، دو صورت دارد:
صورت اول: توصلی است و نیاز به قصد قربت ندارد که دو حالت دارد:
حالت اول: احتیاط، مستلزم تکرار عمل است، مثلا من ده تومان به زید یا عمر بدهکار هستم و نمی‌خواهم علم تفصیلی هم پیدا کنم، در اینجا احتیاط کردن، مستلزم تکرار عمل است.
حالت دوم: احتیاط، مستلزم تکرار عمل نیست، مثلا من می‌دانم به زید بدهکار هستم یا نه تومان یا ده تومان، در اینجا احتیاط، مستلزم تکرار نیست.
در این صورت، عمل بر طبق احتیاط جایز است و نیاز به تحصیل علم تفصیلی نیست. چون:
صغری: غرض شارع در واجب توصلی، انجام مامور به است.
کبری: و انجام مامور به با احتیاط محقق می‌شود.
نتیجه: غرض شارع با احتیاط محقق می‌شود.
صورت دوم: تعبدی است و نیاز به قصد قربت دارد که دو حالت دارد:
حالت اول: احتیاط موجب تکرار عمل است، مثلا در ظهر جمعه نمی‌دانم نماز ظهر واجب است یا نماز جمعه واجب است و نمی‌خواهم علم تفصیلی پیدا کنم، در این صورت برای احتیاط، باید تکرار شود.
در اینجا دو نظریه وجود دارد:
نظریه اول: شیخ انصاری می‌فرمایند: احتیاط جایز است و تحصیل علم تفصیلی واجب نیست. به دلیل:
صغری: اطاعت کردن شارع، به انجام مامور به با تمامی اجزاء و شرایط است.
کبری: و انجام مامور به با تمامی اجزاء و شرایط، با احتیاط محقق می‌شود.
نتیجه: پس اطاعت شارع با احتیاط محقق می‌شود.
نظریه دوم: مشهور می‌فرمایند: احتیاط کردن جایز نیست و تحصیل علم تفصیلی واجب است. به چند دلیل:
دلیل اول: در عبادت، قصد تمییز (باید در حین انجام عمل بداند عملش مقرّب است) لازم است و در احتیاط، قصد تمییز امکان ندارد. چون نمی‌داند مثلا نماز ظهر مقرب است.
جواب: هیچ دلیلی وجود ندارد که در عبادت، قصد تمییز لازم است، پس عدم الدلیل، دلیل العدم.
دلیل دوم: اجماعی که صاحب حدائق ادعا کرده است.
جواب: اولا: اجماع محصل نیست و اجماع منقول هم حجت نیست.
و ثانیا: در اینجا اجماعی در کار نیست، چون علمائی مثل صاحب مدارک مخالف هستند، ایشان هم می‌گوید احتیاط جایز است و نیاز به تحصیل علم تفصیلی نیست.
دلیل سوم: در عبادت قصد وجه (قصد وجوب یا استحباب) لازم است و در احتیاط قصد وجه، ممکن نیست.
جواب: ما دلیلی نداریم که در عبادت قصد وجه لازم است، بلکه دلیل داریم که قصد وجه لازم نیست. به اینکه قصد وجه، مسئله عام البلوی است و اگر قصد الوجه لازم بود، باید شارع می‌گفت، پس چون نگفته معلوم است که لازم نیست.
