مقدمه سوم: دلیل بر دو نوع است:
نوع اول: دلیل نقلی؛ این بر دو قسم است:
قسم اول: دلیل نقلی قطعی، مثل خبر متواتر یا نص یا خبر واحد محفوف به قرائن قطعیه. این دلیل حجت است بالاجماع بین اخباریین و اصولیین.
قسم دوم: دلیل نقلی ظنی که دو دو حالت دارد:
حالت اول: دلیل نقلی ظنی معتبر: حجت است اجماعا.
حالت دوم: دلیل نقلی ظنی غیر معتبر: حجت نیست اجماعا.
نوع دوم: دلیل عقلی؛ بر دو نو قسم:
قسم اول: دلیل عقلی ظنی، مثل قیاس و سد ذرایع و مصالح مرسله. این دلیل حجت نیست اجماعا.
قسم دوم: دلیل عقلی قطعی که بر دو حالت است:
حالت اول: ضروری یا بدیهی است، مثلا شناخت خدا واجب است چون شکر منعم واجب است. شکر منعم واجب است، دلیل عقلی است اما بدیهی است. این قسم حجت است مطلقا.
حالت دوم: نظری یا اکتسابی است، مثلا فردی میگوید عالم حادث است چون العالم متغیر و کل متغیر حادث. این نیاز به اکتساب و نظر دارد. محل اختلاف بین اصولی و اخباری، همین قسم است.
حال بعد از این مقدمات باید گفت مرحوم شیخ در این تنبیه، یک کلام از اخباریین نقل میکنند و بعد رد میکنند.
نکته: منظور از عقل که از این به بعد به کار میرود، عقلی قطعی نظری است.
کلام بعضی از اخباریین: اگر برای شخصی از عقل (عقل قطعی نظری)، قطع پیدا کند، این قطع حجت نیست. به دو دلیل:
دلیل اول: صغری: عقل زیاد اشتباه میکند.
کبری: و چیزی که زیاد اشتباه میکند، قابل اعتماد نیست.
نتیجه: پس عقل قابل اعتماد نیست و لذا قابل استناد نمیباشد.
دلیل دوم: روایاتی که دلالت بر این میکند.
جواب مرحوم شیخ به دلیل اول: اینکه شما میگویید قطعی که از عقل پیدا میشود، حجت نیست، منظور شما دو احتمال دارد:
احتمال اول: بعد از اینکه برای شخص از عقل، قطع پیدا شد، قطع حجت نیست، این احتمال صحیح نیست به دو دلیل:
اول: صغری: حجت نبودن قطع، مستلزم تناقض است. چون وقتی شخص قطع دارد، ۱۰۰ درصد یقین به مطلب دارد و اگر گفته شود حجت نیست، باید گفته این شخص هم ۱۰۰ درصد یقین دارد و هم ندارد که تناقض است.
کبری: و تناقض محال است.
نتیجه: پس حجت نبودن قطع محال است.
دوم: جواب نقضی: اگر کسی از عقل، قطع پیدا کرد، حجت نباشد، لازمهاش این است که اگر از دلیل شرعی هم قطع پیدا کرد، این قطع حجت نباشد. چون بین قطع فرقی ندارد در حالی که شما قطع از دلیل شرعی را حجت میدانید.
احتمال دوم: منظور شما این است که شخص مجتهد از همان اول نباید سراغ عقل برود تا برای او قطع پیدا شود چون عقل زیاد اشتباه میکند، این هم به دو دلیل باطل است:
اول: ما قبول نداریم که عقل زیاد اشتباه میکند.
دوم: جواب نقضی: اگر عقل زیاد اشتباه میکند و جایز نیست مجتهد به سراغ آن برود، شرع هم زیاد اشتباه میکند و مجتهد نباید سراغ دلیل شرعی هم برود، در حالی که میگویند مجتهد میتواند سراغ دلیل شرعی برود.
بعد شیخ میفرماید اگر ما از این جواب چشم پوشی کنیم، کلام اخباریین در احتمال دوم درست میشود اما نمیتوان از این جواب چشم پوشی کرد.