بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین المعصومین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین.

در جلسه گذشته، نماز استسقاء را مورد بررسی قرار دادیم. بیان شد که در این نماز، اموری مستحب می‌باشد.

مستحب اول، نوع پوشیدن لباس پس از نماز استسقاء است که در جلسه پیش، مطرح شد. مستحب است که پس از نماز استسقاء، مصلی، رداء خویش را چپ و راست، ظاهر و باطن یا اعلی و اسفل، بپوشد.

مستحب دوم از مستحبات نماز استسقاء: اقامه نماز استسقاء بعد از سه روز، روزه

مستحب است که نماز استسقاء، پس از سه روز، روزه باشد. این که مرحوم شهید اول فرمود: ولتكن الصلاة بعدَ صوم ثلاثة، ظاهرش آن است که باید سه روز روزه بگیرند و در روز چهارم برای نماز خواندن بروند. اما مرحوم شهید ثانی می‌فرماید: نماز استستقاء، در ابتدای روز سوم روزه انجام می‌شود. یعنی روز سوم که روزه گرفتند، بعد از طلوع آفتاب، برای اقامه نماز استسقاء حرکت می‌کنند. لذا اطلاق بعدیت صوم ثلاثه، از باب تغلیب است. یعنی از باب این که نماز استسقاء، حداقل بعد از دو روز از روزه اقامه می‌شود، گفته شده است که بعد از صوم ثلاثه، اقامه می‌شود و الّا باید در ابتدای روز سوم، نماز استسقاء انجام می‌شود.

نکته دوم: سه روز روزه را خوب است که آخر این روزها، روز دوشنبه یا جمعه باشد. یعنی روزه‌ها را یا از شنبه شروع کند که روز شنبه، یکشنه و دوشنه را روزه می‌گیرد یا از روز چهارشنبه شروع کند که روز چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه می‌گیرد. به این ترتیب، روز دوشنبه یا جمعه برای اقامه نماز حرکت می‌کنند.

نسبت به جمعه، روایتی وجود ندارد اما به دلیل آن که روز جمعه، زمان اجابت دعا است، تا جایی که در روایتی چنین بیان شده که عبدی حاجتی می‌خواست و دادن حاجت او تأخیر انداخته شد تا روز جمعه. لذا از این باب، آخرین روز، روز جمعه باشد که نماز در جمعه قرار بگیرد و دعا در روز جمعه باشد، مناسب است.

اما نسبت به خصوص روز دوشنبه، روایت وجود دارد. در روایتی چنین بیان شده است: امام رضا عليه‌السلام بعد از درخواست مأمون و پذیرش امام عليه‌السلام نسبت به نماز استسقاء، مأمون چنین می‌گوید: فَمَتَى تَفْعَلُ ذَلِكَ وَ كَانَ يَوْمَ اَلْجُمُعَةِ. (در روز جمعه از امام رضا عليه‌السلام می‌پرسد که چه زمانی این را انجام دهیم؟) قَالَ يَوْمَ اَلْإِثْنَيْنِ. (امام رضا عليه‌السلام فرمودند که روز دوشنبه.) فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَتَانِي اَلْبَارِحَةَ فِي مَنَامِي (پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در روز گذشته به خواب من آمدند) وَ مَعَهُ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ، وَ قَالَ يَا بُنَيَّ اِنْتَظِرْ يَوْمَ اَلْإِثْنَيْنِ، فَابْرُزْ إِلَى اَلصَّحْرَاءِ وَ اِسْتَسْقِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَيَسْقِيهِمْ إِلَى أَنْ قَالَ: فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ اَلْإِثْنَيْنِ خَرَجَ إِلَى اَلصَّحْرَاءِ وَ مَعَهُ اَلْخَلاَئِقُ.

البته به نظر می‌رسد که این روایت فرمودند روز دوشنبه برای نماز حرکت می‌کنیم و به این معنا است که روز شنبه، یکشنبه و دوشنبه را روزه بگیرند اما این که به این معنا باشد که همیشه روز دوشنبه باشد، ممکن است که کسی خدشه کند.

مستحب سوم از مستحبات نماز استسقاء: اقامه نماز پس از توبه و تطهیر از رذائل اخلاقی

مستحب است که نماز استسقاء، بعد از توبه مردم از گناهان و بعد از تطهیر اخلاق از رذائل باشد. اگر مردم بخواهند که دعای آنان مستجاب شود، از گناهان خویش توبه کنند و خود را از رذائل تطهیر کنند.

مستحب چهارم از مستحبات نماز استسقاء: اقامه نماز بعد از رد مظالم

همچنین مستحب است که نماز استسقاء بعد از برگرداندن حقوق مردم اقامه شود. اگر مظالمی به گردن برخی از مردم است، آن را رد کنند و پس از آن نماز را اقامه کنند. چون اگر توبه بعد از رد مظالم باشد، نماز و توبه بعد از رد مظالم، بیشتر به اجابت نزدیک است. چه بسا قحطی و خشکسالی به جهت همین مظالمی است که به گردن افراد است. در روایت بیان شده است که گناهان سبب بروز خیلی از مشکلات دنیوی است. در روایتی چنین بیان شده است: عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِذَا فَشَتْ أَرْبَعَةٌ ظَهَرَتْ أَرْبَعَةٌ (هنگامی که چهار گناه، در بین مردم شایع می‌شود، خداوند متعال، چهار جریمه برای آن قرار می‌دهد.) إِذَا فَشَا اَلزِّنَا كَثُرَتِ اَلزَّلاَزِلُ (زلزله زیاد می‌شود) وَ إِذَا أُمْسِكَتِ اَلزَّكَاةُ هَلَكَتِ اَلْمَاشِيَةُ (هنگامی که زکات پرداخت نشود، حیوانات و چهارپایان از بین می‌روند) وَ إِذَا جَارَ اَلْحُكَّامُ فِي اَلْقَضَاءِ أُمْسِكَ اَلْقَطْرُ مِنَ اَلسَّمَاءِ (اگر قضات در قضاوت خویش ظلم کنند، خداوند باران را نمی‌فرستد.) وَ إِذَا خُفِرَتِ اَلذِّمَّةُ نُصِرَ اَلْمُشْرِكُونَ عَلَى اَلْمُسْلِمِينَ.

بنابر این روایات، چه بسا خشکسالی بخاطر این گناهانی باشد که در بین مردم وجود دارد.

نکته: مرحوم شهید ثانی می‌فرماید: خروج از مظالم، خودش بخشی از توبه است. البته بین متکلمین اختلاف نظر است که آیا خروج از مظالم، جزء توبه است یا شرط توبه صحیح و کامل است. یعنی اگر بخواهیم اجزاء توبه را بیان کنیم باید بگوییم، رد مظالم یکی از اجزاء توبه است یا توبه خود پشیمانی است و شرط پذیرش توبه صحیح و کامل، آن است که انسان رد مظالم کند. اما در هر دو صورت، جدا کردم رد مظالم از توبه، به نظر می‌رسد که وجهی نداشته باشد. مرحوم شهید ثانی می‌فرماید: این که مرحوم مصنف، رد مظالم را از توبه جدا کرده است، از باب این بوده است که می‌خواسته به رد مظالم اهمیت دهد.

مستحب پنجم از مستحبات نماز استسقاء: شرکت بصورت پا برهنه در نماز استسقاء

آخرین مستحب از مستحبات نماز استسقاء آن است که مردم بصورت پا برهنه در نماز استسقاء شرکت کنند. یعنی در حالی که کفش‌ها را در دست دارند، بصورت پا برهنه در نماز استسقاء شرکت کنند. با لباس معمولی نه لباس تجمل در این نماز شرکت کنند. لباس شرکت کنندگان، لباس خشوع باشد، نه لباس تفاخر و به همراه خویش، اطفال، افراد سالمند و حیوانات را ببرند. به جهت آن که این‌ها مظنه رحمت بر گنه کاران، می‌باشند. یعنی وقتی خداوند در میان این جماعت، اطفال، افراد سالمند و حیوانات را ببیند، زودتر رحم می‌فرماید و زودتر باران را بر آنان نازل می‌فرماید.

نکته: اگر تمام این کار‌ها را انجام دادند و نماز استسقاء را اقامه کردند ولی خداوند متعال باران را نفرستاد، دوباره و سه باره بدون مأیوس شدن، این کار‌ها را انجام دهند. اگر صوم روز آخر هنوز افطار نشده، بنا را بر همان صوم سه روز بگذارند. یعنی با همان صوم سه روز، دوباره نماز استسقاء را اقامه کنند والا اگر صوم روز آخر افطار شده، سه روز دیگر، روزه بگیرند و نماز استسقاء را دوباره اعاده کنند.

﴿ ولتكن ﴾ الصلاة ﴿ بعدَ صوم ثلاثة ﴾ (مستحب است که نماز استسقاء بعد از سه روز روزه باشد.) أيّام، أطلق بعديّتها عليها تغليباً (مرحوم مصنف بطور مطلق بیان فرمود بعدیت نماز استسقاء را بر ثلاثة ایام، از باب تغلیب. چرا؟)؛ لأ نّها تكون في أوّل الثالث (بخاطر این که نماز استسقاء در ابتدای روز سوم، انجام می‌شود، یعنی هنوز روزه روز سوم، تمام نشده است که بگوییم، نماز بعد از روز سوم انجام شد، بلکه در همان ابتدای روز سوم می‌خواهند نماز بخوانند، پس در واقع بعد از سه روز نیست. بنابر این از باب غلبه، بعدیت را مطرح کرده است. یعنی از باب این که بعد از دو روز روزه آن نماز اقامه می‌شود، فرموده بعد صوم ثلاثة.) ﴿ آخرها الاثنين ﴾ (مستحب است که آخر روز سوم، روز دوشنبه باشد. یعنی شنبه، یکشنبه و دوشنبه را روزه بگیرد. نسبت به دوشنبه، روایت وجود دارد. لذا می‌فرماید:) وهو منصوصٌ فلذا قدّمه (روز دوشنبه، به دلیل این که روایت دارد، مرحوم مصنف آن را مقدم فرمود.) ﴿ أو الجمعة ﴾ (یا آخرین روز روزه، جمعه باشد. یعنی چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرد. چرا؟) لأنّها وقتٌ لإجابة الدعاء (نسبت به روز جمعه، روایت خاص در مورد این که سه روز روزه نماز استسقاء، آخرش جمعه قرار گیرد، نداریم اما روز جمعه، زمان اجابت دعا است و خوب است که روزه‌ها به گونه‌ای ترتیب داده شود که روز آخر آن، روز جمعه قرار گیرد تا روز جمعه برای نماز استسقاء بروند. لذا می‌فرماید: بخاطر این که روز جمعه، وقت اجابت دعا است)، حتّى رُوي (تا جایی که روایت داریم): أنّ العبد ليسأل الحاجة فيُؤخَّر قضاؤها إلى الجمعة (عبد درخواست حاجت می‌کند و برآورده شدن این درخواست تأخیر انداخته می‌شود تا روز جمعه و روز جمعه درخواست او به اجابت می‌رسد.)

﴿ و ﴾ بعدَ ﴿ التوبة ﴾ (مستحب بعدی آن است که نماز استسقاء، بعد از توبه اقامه شود. یعنی با پاک شدن از گناهان، نماز استسقاء، اقامه شود.) إلى اللّٰه تعالى من الذنوب (از گناهان خویش، توبه کند) وتطهير الأخلاق من الرذائل (تطهیر، عطف به التوبة می‌شود. یعنی بعد تطهیر الأخلاق. یعنی خوب است که اگر در انسان، اخلاق رذیله‌ای وجود دارد، آن اخلاق را تطهیر کند و با اخلاق فاضله به سمت نماز استسقاء برود.) ﴿ وردِّ المظالم ﴾ (بعد رد المظالم. بعد از این که مظالم را بر می‌گرداند به نماز استسقاء برود. مظالم، به معنای حقوق مردم است. آنچه از حقوق مردم که به گردن شخص می‌آید را مظالم می‌نامند. آن حقوق را به مردم برگرداند.) لأنّ ذلك أرجى للإ جابة (بخاطر این که اگر رد مظالم کند، امید بیشتری برای اجابت دعای او وجود دارد.)، وقد يكون القحط بسبب هذه (گاهی قحطی و خشکسالی بخاطر همین مظالم است.)، كما روي (چنانچه در روایات نیز این نکته بیان شده است. در برخی از روایات بیان شده است که بسیاری از گناهان، سبب بوجود آمدن این آفات می‌باشد. مثلا در روایتی بیان شده است که اگر زنا زیاد شود، زلزله زیاد می‌شود. اگر زکات پرداخت نشود، حیوانات از بین می‌روند و اگر قاضی در قضاوت خودش جور کند، باران منع می‌شود).

والخروج من المظالم من جملة التوبة (رد مظالم کردن، جزئی از توبه است.) جزءاً أو شرطاً (متکلمین اختلاف دارند که آیا رد مظالم، جزء توبه است یا شرط توبه است. اگر آن را جزء توبه بدانیم، به این معنا است که اگر برای توبه اجزائی در نظر بگیریم، یک جزئش رد مظالم است اما اگر آن را شرط توبه بدانیم، به این معنا است که توبه یعنی پشیمانی و رد مظالم جزئی از پشیمانی نیست اما شرط این که توبه مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد و توبه صحیح و کامل باشد، آن است که رد مظالم انجام شود. چرا مرحوم شهید اول، رد مظالم را جدای از توبه ذکر فرمود؟ مرحوم شهید ثانی می‌فرماید:)، وخصّها اهتماماً بشأنها (اختصاص داد رد مظالم را به ذکر کردند. یعنی رد مظالم را بصورت خاص ذکر کرد به جهت این که اهتمام به شأن رد مظالم داشته باشد و اهمیت ویژه آن را نشان دهد والّا اگر صرف توبه را بیان می‌فرمود، کافی بود).

وليخرجوا حُفاةً (مستحب است که خارج شوند، اقامه کنندگان نماز استسقاء، بصورت پا برهنه) ونِعالُهم بأيديهم (در حالی که کفش‌ها در دستانشان هست) في ثيابِ بِذْلَةٍ وتخشّعٍ (در لباس معمول باشند. همچنین در لباس خشوع باشند، نه لباس تفاخر)،. ويُخرجون الصبيان والشيوخَ والبهائمَ (همراه خودشان داشته باشند، اطفال و سالمندان و حیوانات را)؛ لأنّهم (بخاطر این که اگر این‌ها وجود داشته باشند) مظنّة الرحمة على المذنبين (اگر در میان عموم مردم، بچه‌ها، افراد سالمند و حیوانات وجود داشته باشد، دعا‌ها زودتر به اجابت می‌رسد). فإن سُقُوا (اگر تمام این کارها را انجام دادند. سقوا یعنی سیراب شدند. کنایه از نزول باران است. فهو مطلوب) وإلّا (اگر سیراب نشدند) عادوا ثانياً وثالثاً من غير قُنوطٍ (دوباره نماز استسقاء را اقامه کنند، بدون نا امیدی)، بانين على الصوم الأوّل إن لم يفطروا بعدَه (اگر هنوز روزه روز سوم را افطار نکردند، می‌توانند همان روز را بنابر سه روز روزه بگذارند و دوباره نماز استسقاء را اقامه کنند.)، وإلّا (اگر افطار کردند روزره روز سوم را) فبصومٍ مستأنفٍ. (به واسطه روزه دوباره، نماز استسقاء را اقامه کنند. تا این که خداوند متعال بر آنان باران نازل فرماید.)

نافله ماه مبارک رمضان

یکی دیگر از نمازهای مستحبی که مرحوم شهید مطرح می‌فرماید، نماز نافله ماه مبارک رمضان است. ماه مبارک رمضان، نماز نافله‌ای دارد که مرحوم شهید بصورت مبسوط آن را توضیح می‌دهد.

طبق اشهر روایات، هزار رکعت نماز در ماه مبارک رمضان، مستحب می‌باشد که هزار رکعت در کل ماه رمضان، توزیع می‌شود. البته باید توجه داشت که این هزار رکعت، غیر از نمازهای نوافل یومیه و لیلیه است. یعنی نافله نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا و نماز شب و... در جای خود قرار دارند و غیر از آن نوافل، ماه مبارک رمضان، نماز نافله خاص خود را دارد.

کیفیت توزیع هزار رکعت نماز در ماه مبارک رمضان:

در بیست شب ماه مبارک رمضان، مجموعا ۴۰۰ رکعت نماز خوانده می‌شود. یعنی در هر شب، ۲۰ رکعت نماز اقامه می‌شود. که در هر شب، ۸ رکعت را بعد از نماز مغرب اقامه می‌کند و ۱۲ رکعت را بعد از نماز عشا می‌خواند. یا بالعکس، یعنی ۱۲ رکعت را بعد از نماز مغرب اقامه می‌کند و ۸ رکعت را بعد از نماز عشا اقامه می‌کند.

در ۱۰ شب آخر ماه مبارک رمضان، در هر شب ۳۰ رکعت نماز اقامه می‌شود. مجموعا در ۱۰ شب پایانی ماه مبارک رمضان ۳۰۰ رکعت نماز اقامه می‌شود. در این شب‌ها، ۸ رکعت را بعد از مغرب و ۲۲ رکعت را بعد از نماز عشا، اقامه می‌کند. یا ۱۲ رکعت را بعد از نماز مغرب و ۱۸ رکعت را بعد از نماز عشا، اقامه می‌کند.

در سه شب قدر (شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان) در هر شب ۱۰۰ رکعت نماز را اقامه کن. به این ترتیب در مجموع تعداد رکعات ۱۰۰۰ رکعت می‌شود.

واضح است، منظور از این که در شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ صد رکعت نماز اقامه کند، صد رکعت جدای از سهمی است که برای شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ در قبل بیان شد. چون شب ۱۹، جزء ۲۰ شب اول ماه مبارک رمضان است و در این شب‌ها ۲۰ رکعت نماز خوانده می‌شود. با صد رکعتی که بصورت خاص در شب ۱۹ تعیین شده است در مجموع باید ۱۲۰ رکعت نماز اقامه شود. شب ۲۱ و ۲۳، جزء ۱۰ شب پایانی ماه مبارک رمضان هستند و در هر شب از این شب‌ها لازم بود که ۳۰ رکعت نماز اقامه شود که با ۱۰۰ رکعت، ۱۳۰ رکعت نماز می‌شود.

(به عبارت دیگر باید در شب ۱۹ ماه مبارک رمضان ۱۲۰ رکعت نماز و در شب ۲۱ ماه مبارک، ۱۳۰ رکعت و در شب ۲۳ ماه مبارک ۱۳۰ رکعت نماز اقامه شود.)

با این احتساب، در مجوع ۲۰ شب اول ماه مبارک رمضان، ۵۰۰ رکعت نماز اقامه می‌شود و در ۱۰ شب پایانی ماه مبارک رمضان نیز ۵۰۰ رکعت اقامه می‌شود.

البته برای شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ کار دیگر می‌توان انجام داد. به این بیان که ۲۰ رکعت شب ۱۹ و ۳۰ رکعت شب ۲۱ و ۳۰ رکعت شب ۲۳ که مجموعا ۸۰ رکعت می‌شود را می‌توان در شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ انجام ندهد. مرحوم شهید می‌فرماید: می‌توان ۸۰ رکعت را توزیع کند بر چهار جمعه ماه مبارک رمضان. در هر جمعه ۱۰ رکعت نماز اقامه کند که مجموعا ۴۰ رکعت می‌شود. ۴ رکعت از ۱۰ رکعت به دو سلام (یعنی دوتا دو رکعت) را نماز حضرت علی عليه‌السلام است. در نماز حضرت علی عليه‌السلام بعد از حمد، ۵۰ مرتبه سوره توحید قرائت می‌شود. دو رکعت نماز حضرت فاطمه عليها‌السلام اقامه می‌شود. در نماز حضرت زهرا عليها‌السلام اینگونه است که در رکعت اول بعد از حمد، صد مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد مرتبه سوره توحید، قرائت می‌شود.

نماز جعفر طیار نیز وجود دارد. کیفیت نماز جعفر طیار به شکل زیر است.

نماز جعفر طیار، چهار رکعت نمازبه دو سلام است (دو نماز دو رکعتی). در رکعت اول، بعد از حمد سوره مبارکه زلزله را قرائت می‌کند. در رکعت دوم سوره مبارکه والعادیات را قرائت می‌کند. در رکعت سوم (رکعت اول نماز دوم) سوره مبارکه نصر را قرائت می‌کند و در رکعت چهارم (رکعت دوم نماز دوم) سوره مبارکه توحید را قرائت می‌کند. در هر رکعت از چهار رکعت، بعد از حمد و سوره، ۱۵ مرتبه تسبیحات اربعه می‌خواند. در رکوع ۱۰ مرتبه تسبیحات اربعه را می‌گوید. پس از این که سر از رکوع برداشت، ۱۰ مرتبه ذکر تسبیحات اربعه را بیان می‌کند. در سجده اول، ۱۰ مرتبه و پس از این که از سجده اول سر برداشت، ۱۰ مرتبه ذکر تسبیحات را می‌گوید. در سجده دوم، ۱۰ مرتبه و پس از این که از سجده دوم سر برداشت، ۱۰ مرتبه ذکر تسبیحات اربعه را می‌گوید. در حقیقت در هر رکعت، ۷۵ مرتبه، تسبیحات اربعه را بیان کرده است که در مجموع چهار رکعت نماز جعفر طیار، ۳۰۰ مربته ذکر تسبیحات اربعه بیان شده است.

کیفیت نماز حضرت زهرا عليها‌السلام اینگونه است که در رکعت اول بعد از حمد، صد مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد مرتبه سوره توحید، قرائت می‌شود.

مجموع ۴ رکعت نماز امیرالمؤمنین عليه‌السلام و دو رکعت نماز حضرت زهرا عليها‌السلام و چهار رکعت نماز جعفر طیار، ده رکعت نماز می‌شود. در چهار جمعه این نمازها را اقامه کند.

سوال: گاهی بعضی از ماه مبارک رمضان‌ها، پنج جمعه دارد. مثلا اگر ماه مبارک رمضان از جمعه شروع شود، اینگونه می‌شود. در جمعه پنجم تکلیف چیست؟

پاسخ: مرحوم شهید می‌فرماید: اگر پنج جمعه وجود داشت، شخص مخیر است که هر یک از جمعه‌ها را که خواست، ساقط کند. یعنی در یکی از جمعه‌ها، نمازهای مذکور را اقامه نکند. همچنین اگر خواست می‌تواند بخشی از این نماز‌ها را در آن جمعه پنجم اقامه کند.

تا کنون تکلیف ۴۰ رکعت از ۸۰ رکعت مشخص شد. ۴۰ رکعت باقی مانده را باید چه کند؟

مرحوم شهید می‌فرماید: شب جمعه آخر ماه رمضان، ۲۰ رکعت نماز به شکل نماز امیرالمؤمنین عليه‌السلام اقامه کند. یعنی ۴ رکعت نماز امیرالمؤمنین عليه‌السلام که بیان شد را ۵ بار تکرار کند که ۲۰ رکعت شود.

شب شنبه آخر ماه رمضان، ۲۰ رکعت به شکل نماز حضرت زهرا عليها‌السلام اقامه کند. یعنی ۱۰ بار نماز حضرت زهرا عليها‌السلام را تکرار کند. که با احتساب این‌ها ۸۰ رکعت، اقامه شده است.

ذکر چند نکته:

نکته نخست: مرحوم مصنف بصورت مطلق چنین فرموده: فيُفرَّق الثمانين على الجُمع. یعنی ۸۰ رکعت را می‌تواند توزیع کند به جمعه‌ها. با این که با توجه به توضیحی که بیان شد هرچند ۴۰ رکعت از آن را در جمعه‌ها و ۲۰ رکعت را در شب جمعه، قرار می‌گیرد اما ۲۰ رکعت از آن را در شب شنبه قرار می‌گیرد و آن ۲۰ رکعت مربوط به جمعه نیست. مرحوم شهید ثانی می‌فرماید از باب تغلیب مرحوم مصنف این عبارت را بیان فرموده است. چون ۶۰ رکعت را در شب جمعه و جمعه قرار می‌گیرد، اینگونه بیان فرموده است. ضمن این که شب شنبه هم شام جمعه می‌باشد و فی الجمله، به جمعه انتساب دارد.

نکته دوم: اگر ماه رمضان، ۲۹ روز شد، ۳۰ رکعت وظیفه شب ۳۰ ساقط می‌شود و قضا ندارد.

نکته سوم: اگر بخشی از نمازهایی که گفتیم، فوت شد (مثلا یک شب مریض شد و توان اقامه آن نماز‌ها را نداشت) قضای آن را هرچند در روز ماه مبارک رمضان یا در غیر ماه مبارک رمضان، انجام دهد. مستحب است که قضای آن نماز را انجام دهد، اگرچه افضل آن است که قبل از خروج ماه مبارک رمضان، قضا را انجام دهد.

﴿ ومنها: نافلة شهر رمضان ﴾

﴿ وهي ﴾ (نافله ماه رمضان) في أشهر الروايات ﴿ ألف ركعة ﴾ (طبق اشهر روایات، هزار رکعت است) موزَّعة على الشهر (که هزار رکعت توزیع می‌شود و تقسیم می‌شود بر کل ماه رمضان) ﴿ غير الرواتب ﴾ (البته هزار رکعت، غیر از آن نوافل راتب در روزها و شب‌های ماه رمضان است. مثل نوافل نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب، عشا و نافله شب. غیر از این نماز‌ها، هزار رکعت نافله ماه مبارک رمضان است. هزار رکعت چگونه توزیع می‌شود؟):

﴿ في ﴾ الليالي ﴿ العشْرين ﴾ الاُوَل ﴿ عشرون (در ۲۰ شب اول ماه مبارک رمضان، هر شب ۲۰ رکعت نماز می‌خواند. در مجموع این شب‌ها ۴۰۰ رکعت نماز اقامه می‌شود.)، كلّ ليلةٍ (هر شب) ثمان بعد المغرب (۸ رکعت بعد از مغرب) واثنتا عشرة بعد العشاء (۱۲ رکعت بعد از نماز عشا، خوانده می‌شود) ﴾ ويجوز العكس (البته می‌تواند ۱۲ رکعت را بعد از نماز مغرب اقامه کند و ۸ رکعت را بعد از نماز عشا بخواند).

﴿ وفي ﴾ كلّ ليلةٍ من ﴿ العَشر الأخير (نسبت به ۱۰ شب آخر) ثلاثون ﴾ ركعةً (هر شب، ۳۰ رکعت نماز می‌خواند که مجموعا ۳۰۰ رکعت می‌شود.)، ثمان منها بعد المغرب (۸ رکعت بعد از نماز مغرب) والباقي بعد العشاء (۲۲ رکعت هم بعد از نماز عشا، اقامه می‌شود). ويجوز اثنتا عشرة بعد المغرب والباقي بعد العشاء. (البته می‌تواند ۱۲ رکعت را بعد از نماز مغرب، اقامه کند و ۱۸ رکعت باقی مانده را بعد از نماز عشا، اقامه کند.)

﴿ وفي ليالي الأفراد ﴾ الثلاث ـ وهي التاسعة عشرة والحادية والعشرين والثالثة والعشرين ـ ﴿ كلّ ليلة مئة ﴾ (در لیالی افراد یعنی لیالی فرد. یعنی شب‌هایی که نظیر ندارد. منظور شب‌های قدر است که بی‌نظیر هستند. در آن شب‌ها یعنی شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان، هر شب، ۱۰۰ رکعت نماز اقامه کند. که مجموعا ۳۰۰ رکعت در این سه شب، اقامه می‌شود. البته ۳۰۰ رکعتی که برای شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ بیان شده، غیر از ۲۰ رکعت شب ۱۹ و ۳۰ رکعت شب ۲۱ و ۳۰ رکعت شب ۲۳ است. خود شب ۱۹، ۲۰ رکعت از قبل داشت و هر یک از شب ۲۱ و ۲۳ از قبل ۳۰ رکعت داشتند. لذا می‌فرماید:) مضافةً إلى ما عُيّن لها سابقاً (اضافه بر آنچه که تعیین شد برای این سه شب، سابقا. یعنی اضافه بر آن ۲۰ رکعت شب ۱۹ و ۳۰ رکعت شب ۲۱ و ۳۰ رکعت شب ۲۳)، وذلك تمام الألف (این می‌شود مجموعه ۱۰۰۰ رکعت.)، خمسمئة في العشرين (۵۰۰ رکعت در ۲۰ شب اول)، وخمسمئة في العَشر (۵۰۰ رکعت هم در ۱۰ شب پایانی ماه مبارک رمضان اقامه می‌شود).

(۲۰ رکعت شب ۱۹ و ۳۰ رکعت شب ۲۱ و ۳۰ رکعت شب ۲۳ را در همان شب‌ها در کنار ۱۰۰ رکعت، اقامه کند. اکنون می‌فرماید:) ﴿ ويجوز الاقتصارُ عليها (می‌تواند در شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ اکتفا کند به همان ۱۰۰ رکعت. یعنی دیگر ۲۰ رکعت و ۳۰ رکعت و ۳۰ رکعت را اقامه نکند. پس این ۸۰ رکعت را چه کند؟ می‌فرماید:) فيُفرَّق الثمانين ﴾ المتخلّفة (آن ۸۰ رکعت باقی مانده را توزیع کند)، وهي العشرون في التاسعة عشر والستّون في الليلتين بعدها (در شب ۲۱ و ۲۳. مجموعه ۸۰ رکعت را توزیع کند) ﴿ على الجُمع ﴾ الأربع (بر جمعه‌های چهار گانه‌ای که در مجموع ماه رمضان، وجود دارد. چگونه بر جمعه‌ها توزیع کند؟)، فيصلّي في يوم كلّ جمعةٍ (در هر یک از جمعه‌ها) عشراً (۱۰ رکعت نماز بخواند) بصلاة عليٍّ وفاطمة وجعفر عليهم‌السلام ـ (مرحوم شهید توضیح نداده است که نماز امیر المؤمنین و نماز حضرت زهرا و نماز جعفر طیار چگونه است، اما در توضیحات کیفیت این نماز‌ها بیان شد. ^[۱]) ولو اتّفق فيه خامسة (اگر اتفاق افتاد در ماه مبارک رمضان، جمعه پنجم) تخيّر في الساقطة (می‌تواند جمعه‌ای که ساقط می‌شود و در آن نماز خوانده نمی‌شود را خودش انتخاب کند)، ويجوز أن يجعل لها قسطاً (می‌تواند قرار دهد برای جمعه پنجم، سهمی از آن نماز‌ها) يتخيّر في كمّيته (در مقدارش مخیر است. تا کنون تکلیف ۴۰ رکعت از ۸۰ رکعت مشخص شد) ـ وفي ليلة آخر جمعة عشرون بصلاة عليٍّ عليه‌السلام (در شب جمعه آخر ماه مبارک رمضان، ۲۰ رکعت نماز به شکل نماز امیرالمؤمنین عليه‌السلام، بخواند. یعنی چهار رکعت نماز امیرالمؤمنین عليه‌السلام را پنج مرتبه تکرار کند) وفي ليلة آخر سبتٍ (در شب شنبه آخر) عشرون بصلاة فاطمة عليها‌السلام (دو رکعت نماز حضرت زهرا عليها‌السلام را ده بار تکرار کند. با توجه به این که از ۸۰ رکعت، ۲۰ رکعتش در شب شنبه اقامه می‌شود چرا مرحوم مصنف فرمود: فيُفرَّق الثمانين على الجُمع؟ ایشان می‌فرماید:). وأطلق تفريق الثمانين على الجُمع (مطلق آورد مرحوم شهید اول تفریق و توزیع ۸۰ رکعت را بر جمعه‌ها) مع وقوع عشرين منها ليلةَ السبت تغليباً (با این که ۲۰ رکعت از آن در شب شنبه قرار گرفت. مرحوم شهید ثانی می‌فرماید: از باب غلبه این گونه فرموده است. چون ۶۰ رکعت از آن در جمعه قرار گرفته است. ضمن این که)، ولأ نّها عشيّة جمعة (شب شنبه، شام جمعه است) تُنسب إليها في الجملة. (که به جمعه نسبت داده می‌شود، اجمالا. اجمالا شب شنبه به جمعه منتسب است.)

ولو نقص الشهر (اگر ماه مبارک رمضان، ۲۹ روزه بود) سقطت وظيفة ليلة الثلاثين (۳۰ رکعت شب ۳۰ ماه رمضان، ساقط می‌شود). ولو فات شيءٌ منها (اگر بعضی از نماز‌هایی که بیان شد، قضا شد و مکلف نتوانست آن را اقامه کند،) استُحبّ قضاؤه (مستحب است که آن را قضا کند) ولو نهاراً (ولو در روز ماه مبارک رمضان) وفي غيره (و در غیر ماه مبارک رمضان قضای آن را انجام دهد) والأفضل قبل خروجه. (افضل آن است که قبل از خروج ماه مبارک رمضان، آن را قضا کند.)